Zespół jelita drażliwego, zespół jelita nadwrażliwego (łac. colon irritabile; ang. irritable bowel syndrome, IBS) – choroba przewodu pokarmowego o charakterze czynnościowym charakteryzująca się bólami brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień (biegunki lub/i zaparcia).

Postacie IBS: biegunkowa, zaparciowa, mieszana.

Objawy głównie ze strony jelita grubego, ale także objawy dyspeptyczne.        Na IBS chorują pacjenci cierpiący na inne schorzenia takie jak: przewlekłe zmęczenie, przewlekłe bóle głowy, zespoły bólowe (fibromyalgia), choroby psychiczne (depresja, stany lękowe). 

Epidemiologia

Gastroenterolodzy zgodnie stwierdzają, że zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego należą do najczęstszych schorzeń w ich specjalności (do 50% zgłaszających się na leczenie).

Około 5% populacji ma IBS (2/3 to kobiety).

Duża liczba pacjentów mimo dokuczliwości objawów wywołanych czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego nie zgłasza się  do lekarza.

Debiut choroby może nastąpić już w młodym wieku. U większości chorych objawy nawracają przez całe życie.

Patofizjologia

Pierwotna przyczyna nie jest znana. Czynniki patofizjologiczne, które mogą mieć wpływ na wystąpienie choroby to:

• nadmierny rozrost mikrobiomu jelitowego nawet w 84% przypadków,
• zmiany w sferze psychicznej (u 70-90% pacjentów chorych na IBS występują zaburzenia osobowości, niepokój lub depresja),
• spożywanie pokarmów ubogich w błonnik,
• przebycie infekcji jelitowej.

Objawy

Sytuacje stresowe wyzwalają objawy, do których najczęściej należą:

• Ostre, skurczowe, nękające bóle brzucha (zazwyczaj podbrzusza i lewego dołu biodrowego). Nasilają się po posiłkach. Mogą towarzyszyć biegunkom. Ulgę przynosi wypróżnienie lub oddanie gazów.
• Biegunka – stolce mogą być wodniste lub półpłynne. Charakterystyczne dla tego objawu są częstsze wypróżnienia, które poprzedza gwałtowne parcie. Zazwyczaj występuje po posiłkach, stresie psychicznym i w godzinach rannych („Morning rush diarrhoea”).
• Zaparcie – częstotliwość wypróżnień jest zmniejszona, oddawany stolec jest twardy i bardziej zbity. Chorzy skarżą się na utrudnione oddawanie stolca. Po oddaniu stolca często występuje uczucie niepełnego wypróżnienia.
• Wzdęcie brzucha, gazy,
• Domieszka śluzu w kale,
• Zgaga, nudności lub wymioty.

Objawy niepokojące

Które mogą wskazywać na przyczynę organiczną dolegliwości: zmniejszenie masy ciała, krew w stolcu, niedokrwistość, nocne bóle brzucha, rak lub zapalne choroby jelit w wywiadzie rodzinnym, debiut choroby po 50 roku życia.

Diagnostyka

Obecnie obowiązującymi są tzw. Kryteria Rzymskie IV.

Typowa anamneza. Badanie przedmiotowe nie wykazuje odchyleń od normy.

Nie ma specyficznych testów diagnostycznych potwierdzających IBS.

Celem postępowania diagnostycznego jest wykluczenie organicznej przyczyny dolegliwości.

IBS należy różnicować z:

• celiakia,
• nietolerancja laktozy,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• mikroskopowe zapalenie jelit,
• infekcyjne zapalenia jelit,
• biegunka żółciowa,
• uchyłki okrężnicy i zapalenie uchyłków,
• biegunka u osób nadużywających środków przeczyszczających,
• nowotwory jelita grubego,
• endometrioza,
• rak jajnika,
• Anterior Cutaneous Nerve Entrapment Syndrome (ACNES).

Leczenie IBS

Nie ma sposobu trwałego wyleczenia IBS. Postępowanie lecznicze ma na celu złagodzenie objawów chorobowych.

Najważniejsze jest prawidłowe postawienie diagnozy. Informacja dla pacjenta o chorobie ma fundamentalne znaczenie (przede wszystkim edukacja pacjenta).

Większość pacjentów ma objawy lekkie lub średnie i nie wymaga leczenia. Trzeba nauczyć się żyć z zespołem jelita wrażliwego!

W zależności od dominujących objawów dobieramy leczenie objawowe.

Główne zalecenie to unikanie stresu zwłaszcza w porze posiłków i wizyt w toalecie.

Leczenie dietetyczne to unikanie nadmiernej ilości: alkoholu, kofeiny, tłuszczów, ostrego jedzenia, mleka i produktów mlecznych.

Dieta bogata w rozpuszczalny błonnik (szczególnie dieta FODMAP) zmniejsza bóle brzucha, szczególnie przy łagodniejszych formach IBS oraz IBS z biegunką.

Siemię lniane może pomóc w zaparciowej postaci IBS.

Niektóre probiotyki, np. jogurtowe, łagodzą ogólne objawy IBS oraz towarzyszące bóle.

Olej z mięty pieprzowej zmniejsza ogólne objawy IBS oraz łagodzi bóle brzucha.

Leczenie farmakologiczne

Środki farmakologiczne – pełnią funkcję wspomagającą w terapii zespołu jelita wrażliwego.

Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne takie jak Saroten lub selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – SSRI.

W postaci bólowo-zaparciowej można stosować: Constella lub Resolor.

W postaci biegunkowej: Loperamid lub Cholestyraminę.

Przy wzdęciach przepisujemy pacjentom Dimetykon lub Symetykon.

Terapia alternatywna: psychoterapia, medytacja, joga, hipnoza.