Szczepionka – preparat biologiczny imitujący naturalną infekcję i prowadzący do rozwoju odporności analogicznej do tej, którą uzyskuje organizm w czasie pierwszego kontaktu z prawdziwym drobnoustrojem bakterią lub wirusem.
Szczepionka zawiera antygen stymulujący układ odpornościowy do indukcji swoistej odpowiedzi immunologicznej przeciw określonemu drobnoustrojowi. Dzięki wytworzeniu pamięci immunologicznej w przypadku kolejnego kontaktu z antygenem wtórna odpowiedź immunologiczna szybciej i skuteczniej eliminuje patogen, co uniemożliwia naturalny przebieg choroby, wraz z wykształceniem się typowych dla niej objawów klinicznych. W skład szczepionki może wchodzić żywy, o osłabionej zjadliwości (atenuowany) lub zabity drobnoustrój, a także inne fragmenty jego struktury czy metabolity.
Szczepionkę podaje się w celu ochrony przed ciężkim przebiegiem choroby i powikłaniami. Uzyskanie odporności nabytej w wyniku szczepienia jest znacznie bardziej bezpieczne niż w wyniku „naturalnego” zachorowania.
Jak działa szczepionka ?
Szczepionka stymuluje system odpornościowy organizmu człowieka tak aby był on odporny przeciwko chorobie zakaźnej. Nasze ciało spotyka różne czynniki zakaźne: wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty, które powodują reakcję naszych komórek odpornościowych. Przebyta choroba zakaźna daje zwykle odporność na drobnoustrój wywołujący daną chorobę zakaźną. W przypadku powtórnego kontaktu z mikroorganizmami komórki odpornościowe „pamiętają wroga” organizmu człowieka i reagują ze zdwojoną siłą.
Dzięki szczepieniom jesteśmy odporni na choroby zakaźne. Zaszczepiony organizm człowieka nie choruje na chorobę infekcyjną przeciwko której jest dedykowana dana szczepionka. Chorowanie na choroby zakaźne jest przykrym przeżyciem, o którym wiedzą Ci którzy mają w swojej historii chorób takie doświadczenie. Dodatkowo niektóre choroby infekcyjne niosą ryzyko powikłań, czasami groźnych w skutkach.
Różne sposoby szczepienia
Większość szczepionek podaje się drogą iniekcji. Noworodkom robi się zastrzyki w udo (w mięsień vastus lateralis), a większym dzieciom i dorosłym robi się iniekcje w ramię (w mięsień deltoideus). Nieliczne szczepionki podaje się drogą doustną (przeciwko cholerze i przeciwko zakażeniom rotawirusem) lub jako spray do nosa (przeciwko grypie).
Ilość dawek potrzebnych do uzyskania odporności zależy od rodzaju szczepionki. Czasami potrzebne są dawki przypominające w późniejszym okresie życia aby podtrzymać odporność systemu immunologicznego przeciwko chorobie zakaźnej.
Część szczepionek, takich jak skierowanych przeciw wściekliźnie, HBV, HAV, ospie wietrznej, odrze czy tężcowi, jest podawana po potencjalnej ekspozycji na patogen.
Choroby zakaźne mogą zostać wykorzenione
Szczepienia mogłyby wykorzenić wiele chorób zakaźnych. Warunkiem wykorzenienia jest żeby czynnik zakaźny występował tylko u człowieka, żeby była efektywna szczepionka przeciw danemu drobnoustrojowi i żeby szczepionka dawała długotrwałą odporność. Dotychczas takie warunki spełniła ospa prawdziwa i dzięki temu ta choroba zakaźna występuję tylko w podręcznikach historii medycyny. Aktualnie na świecie trwają starania mające na celu wykorzenienie wirusa polio wywołującego paraliż dziecięcy (łac. poliomyelitis). Dzięki tej szczepionce ilość przypadków choroby Heinego-Medina na świecie została zredukowana w ciągu 30 lat z 350 000 w roku 1988 do 33 przypadków w roku 2018.
Zastosowanie i celowość szczepień
Celem szczepienia jest wytworzenie odporności wobec określonego drobnoustroju.
Odporność przeciw chorobie zakaźnej może się rozwinąć naturalnie w toku zakażenia i rozwoju choroby albo w wyniku sztucznie nabytej odporności.
Odporność może być nabyta w sposób czynny lub bierny, a do nabycia odporności w sposób czynny dochodzi w konsekwencji zakażenia albo szczepienia. Odporność bierna jest następstwem podania immunoglobulin lub naturalnego przeniesienia przeciwciał przez łożysko podczas ciąży.
Szczepienia są niezbędne, ponieważ samo przestrzeganie higieny, sanitariaty, czysta woda i żywność, choć pełnią ważną rolę, są niewystarczającymi środkami do zapobiegnięcia chorób zakaźnych.
W Stanach Zjednoczonych stwierdzono 99% spadek zapadalności i śmiertelności związanej z kilkunastoma chorobami, przeciwko którym od wielu lat prowadzone są powszechne szczepienia. Spada ryzyko powikłań związanymi z chorobami infekcyjnymi, które nierzadko mają znacznie bardziej odległe i poważniejsze następstwa niż ostra choroba, tak jak zespół różyczki wrodzonej, marskość wątroby i rak wątroby w następstwie wirusowego zapalenia wątroby typu B czy trwałe powikłania neurologiczne w konsekwencji świnki, odry czy Haemophilus influenzae.
Zatem szczepienia, w porównaniu do naturalnego nabycia odporności poprzez przebycie zakażenia, umożliwiają nabycie odporności bez przebycia choroby i uniknięcie jej powikłań. Ponadto szczepienia są bezpieczniejsze niż leki konieczne do leczenia chorób zakaźnych.
Eliminacja chorób zakaźnych
Dzięki szczepieniom udało się całkowicie wyeliminować ospę prawdziwą odpowiedzialną za śmierć wielu milionów ludzi, a w trakcie całkowitej eliminacji pozostaje polio. Z kolei zapadalność na takie choroby jak świnka, odra, różyczka czy krztusiec została znacząco ograniczona dzięki powszechnym szczepieniom na te choroby.
Przy wysokim odsetku osób zaszczepionych częściowo chronione są osoby niezaszczepione, co jest związane ze znacznym utrudnieniem transmisji choroby zakaźnej.
Odporność stadna
Kiedy większość populacji jest zaszczepionych przeciwko danej chorobie tylko nieliczni niezaszczepieni mogą być źródłem zakażenia. Mówi się wtedy o odporności stadnej – zbiorowej. W ten sposób chronimy osoby nieszczepione, na przykład noworodki lub osoby z poważnymi chorobami podstawowymi, które nie mogą być szczepione lub nie reagują odpowiedzią na szczepienie. Przy wysokim odsetku osób zaszczepionych częściowo chronione są osoby niezaszczepione, co jest związane ze znacznym utrudnieniem transmisji choroby zakaźnej.
Wymierne korzyści szczepień
Szczepionki pomagają one zmniejszyć zapadalność i śmiertelność związaną z zakażeniami. Ocenia się, że szczepienia pozwalają co roku zapobiec 6 milionom zgonów.
Szczepienia wpływają na oszczędzanie publicznych pieniędzy inwestowanych w ochronę zdrowia. W krajach niskiego i średniego przychodu każdy dolar zainwestowany w szczepionki przynosi średnio 44 dolary oszczędności.
Skuteczność szczepień
Skuteczność szczepienia zależy od rodzaju i dawki stosowanego antygenu, adiuwantów, drogi podania i stanu immunologicznego osoby szczepionej. Skuteczność większości szczepionek ocenia się na poziomie 85–98%. Skuteczność po 20 latach wynosi 99% dla różyczki i odry, a ok. 90–95% dla świnki.
U osób z pierwotnymi czy wtórnymi niedoborami odporności przykładowo związanymi takimi stanami jak choroba nowotworowa, zakażenie HIV, cukrzyca, przewlekłe choroby nerek czy immunoterapia, częściej stwierdza się nieskuteczność szczepienia.
U niewielkiej części prawidłowo zaszczepionych nie obserwuje się odpowiedzi poszczepiennej.
Przeciwwskazania do stosowania szczepionek
- wstrząs anafilaktyczny po poprzednich szczepieniach;
- alergia na którykolwiek ze składników (dotyczy wszystkich szczepionek);
- zaburzenia odporności, według WHO w przypadku szczepionek: BCG, DTP, OPV i na odrę;
- ostre choroby bez gorączki lub z gorączką (powyżej 38,5 °C);
- okres inkubacji choroby zakaźnej;
- ciąża, według zaleceń WHO w przypadku szczepionek: OPV, na odrę, półpaśca i żółtą febrę.
Czy szczepionki są bezpieczne?
Szczepionki należą do najbardziej bezpiecznych leków. Jak wszystkie zarejestrowane leki także szczepionki mogą wywoływać objawy uboczne. Szczepionki najpierw są testowane w badaniach klinicznych a następnie wprowadzane do programów szczepień. Efekty szczepień i bezpieczeństwo ich stosowania jest następnie monitorowane.
Przy szczepionkach stosowanych w Polsce jeden niepożądany odczyn poszczepienny występuje przeciętnie raz na 10 000 szczepień.
Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) i powikłania
Przy szczepionkach stosowanych w Polsce jeden niepożądany odczyn poszczepienny występuje przeciętnie raz na 10 000 szczepień.
Spośród wszystkich zarejestrowanych na polskim rynku szczepionek, najwięcej zgłoszeń NOP było związanych ze szczepionką DTP (181 zgłoszeń), z czego najczęstsze to: gorączka, miejscowe odczyny skórne, ciągły płacz.
W przypadku szczepionki BCG powikłania są wyjątkowo rzadkie. Poważne reakcje miejscowe, jak owrzodzenie czy miejscowe zapalenie węzłów chłonnych, występuje u mniej niż 1 na 1000 osób, a śmiertelna gruźlica rozsiana (ang. fatal disseminated BCG disease) u mniej niż 2 na 1 000 000 osób.
Przy MMR najczęstsze powikłania to lokalne reakcje, wysypka i gorączka (trwająca 7–14 dni). Szansę na zapalenie mózgu lub wstrząs anafilaktyczny szacuje się na 1 do 1 000 000.
Do bardzo rzadkich powikłań po szczepieniu przeciw grypie należy wstrząs anafilaktyczny oraz zespół Guillaina-Barrégo (1–2 przypadki na milion).
Nie zanotowano poważnych powikłań po szczepionce przeciw polio.
Szczepionki a autyzm
Badania wykazały, że szczepionki są bezpieczne i potwierdziły brak związku między szczepieniami a autyzmem (włączając w to zespół Aspergera).
Antyszczepionkowcy – historia, teorie spiskowe i dezinformacja
Początki postaw antyszczepionkowych datują się na XIX wiek, kiedy Edward Jenner udowodnił, że przejście krowianki może uchronić od zarażenia się ospą prawdziwą. Choroba ta w 30% przypadków kończyła się śmiercią, a u większości osób, które przeżyły, pozostawiała trwałe blizny, ubytki tkanek, u niektórych ślepotę. Mimo tego wiele osób już wtedy krytykowało używanie szczepionek. Jednym z takich krytyków był Alfred Russel Wallace, współodkrywca zjawiska doboru naturalnego. Między 1840 a 1853 w Wielkiej Brytanii wprowadzono kilka aktów prawnych nakładających na obywateli obowiązek szczepienia na ospę prawdziwą oraz kary za nieszczepienie. Niektórzy krytycy uznali to za naruszenie ich wolności.
W czasach współczesnych nastroje antyszczepionkowe wzmogły się w połowie lat 70. XX wieku, kiedy pojawiły się kontrowersje wokół szczepionki DTP, która u 36 dzieci miała spowodować problemy neurologiczne. W 1974 w Wielkiej Brytanii utworzono Association of Parents of Vaccine Damaged Children, które odegrało ważną rolę w przykuwaniu uwagi do kontrowersji wokół szczepionki DTP. W wyniku tego w 1977 wyszczepialność dzieci w spadła z 77% do 33%. Niedługo potem nadeszły trzy epidemie krztuśca z ponad 100 tys. przypadków zachorowań, z czego 36 dzieci zmarło.
W USA nastroje antyszczepionkowe ponownie przybrały na sile w 1982, kiedy nagrodę Emmy dostał film DTP: Vaccination Roulette, w którym wiązano szczepionkę DTP (dokładniej komponent krztuścowy) z uszkodzeniami mózgu, drgawkami i cofaniem się w rozwoju..
Wokół szczepień narosły liczne teorie spiskowe. Zdaniem ich zwolenników koncerny farmaceutyczne i rządy ukrywają dane dotyczące szczepień, by zrealizować swoje niecne plany. Według najpopularniejszych teorii spiskowych koncerny mają płacić badaczom, by ci fałszowali badania i polepszali statystyki na temat wydajności szczepień. Teorie spiskowe związane ze szczepieniami oddają niechęć i nieufność wobec badań naukowych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa szczepionek.
pawelpaulkula.com 