Łuszczyca (łac. psoriasis) – przewlekła, nawracająca choroba układowa mediowana immunologicznie (należy do chorób autoimmunizacyjnych), w której procesy zapalne charakteryzują się obecnością objawów skórnych (łuszczących się wykwitów) i stawowo-ścięgnistych. Choroba ta jest częstą przyczyną problemów dermatologicznych – dotyka 2–4% populacji. Tak samo częsta u mężczyzn jak u kobiet.

Łuszczyca jest schorzeniem uwarunkowanym genetycznie. Stwierdzone zachorowanie u jednego z bliźniąt jednojajowych daje 70–80% szans na wystąpienie tej przypadłości u drugiego. W przypadku bliźniąt dwujajowych ryzyko spada do 15–25%. Łuszczyca u jednego rodzica obarcza potomstwo ryzykiem zachorowania w 25%. Gdy choroba dotyczy obojga rodziców zagrożenie sięga 40-50%.

W łuszczycy keratocyty dzielą się 10-20 razy szybciej niż w zdrowej skórze. Zmiany łuszczycowe zawierają dużą ilość aktywnych limfocytów T.

Łuszczycę cechuje przewlekły przebieg z tendencją do samoistnego ustępowania (remisji) i nawrotów. Pierwszy wysiew zmian może wystąpić w każdym wieku. Szczyt zachorowań przypada na drugą i trzecią dekadę życia.

Występowanie

Łuszczyca to częsta choroba skóry – występuje u 2-4% populacji. Łuszczyca może debiutować w każdym wieku , najczęściej między 15 a 30 rokiem życia.

Najczęstszą lokalizacją jest skóra owłosiona głowy, łokcie i kolana.

Zmiany skórne w łuszczycy występują głównie po stronie prostowników i zwykle nie obejmują dłoni, podeszw i twarzy.

Łuszczycowe zapalenie stawów występuje u 10-40 % pacjentów chorych na łuszczycę (obejmuje zwykle stawy palców rąk i stóp ale również kręgosłup oraz stawy kolanowe, biodrowe lub łokciowe).

Łuszczycowe zapalenie stawów jest asymetryczne w przeciwieństwie to reumatycznego zapalenia stawów.

Więcej niż połowa pacjentów z łuszczycą ma zmiany paznokci palców (rąk i nóg).

Obraz kliniczny

Kryteria diagnostyczne :

• dziedziczność,
• typowe zmiany,
• typowe umiejscowienie zmian skórnych,
• zmiany paznokci,
• ewentualne wyniki biopsji.

W 84% przypadków występuje świąd. Charakterystycznym objawem łuszczycy są owalne bądź okrągłe, czerwonobrunatne lub zaróżowione, płaskie grudki o wyrazistych brzegach i zróżnicowanej wielkości pokryte srebrzystą lub srebrzystoszarą, nawarstwiającą się łuską, powstałą w wyniku zrogowacenia ognisk chorobowych. Zmiany mają czasem tendencję do zlewania się. Wykwity występują najczęściej na skórze prostowników kończyn (głównie łokci i kolan), okolicy kości krzyżowej, okolicy pośladkowej, na owłosionej skórze głowy oraz skórze stóp i dłoni. Cechą charakterystyczną zmian w obrębie owłosionej skóry głowy jest ich przechodzenie na gładką skórę czoła, karku czy za uszami. Najczęściej spotykaną, ze względu na obraz kliniczny, formą jest łuszczyca zwykła (łac. psoriasis vulgaris), na którą zapada ok. 90% chorych. Łuszczyca pospolita typowo objawia się w postaci wypukłych obszarów rozognionej skóry pokrytych srebrnobiałą łuską.

Czynniki wyzwalające manifestacje choroby

Do najczęściej wymienianych czynników wywołujących łuszczycowe reakcje skórne należą:

1. Infekcje:

• Bakteryjne infekcje górnych dróg oddechowych spowodowane paciorkowcem np. angina ropna.
• Niewyleczone ogniska zapalne – migdałki podniebienne, próchnica, zapalenia dróg moczowych.
• Infekcje wirusowe u dzieci (ospa wietrzna, różyczka, odra) i u dorosłych (półpasiec).
• Infekcje spowodowane drożdżakami – szczególnie u osób z nadwagą posiadających uwarunkowania genetyczne do rozwoju łuszczycy.

2. Schorzenia internistyczne zmieniające procesy przemiany materii, np. cukrzyca typu 2 u osób w zaawansowanym wieku, hipokalcemia (niski poziom wapnia we krwi) lub dna moczanowa.
3. Mechaniczne uszkodzenia lub długotrwałe podrażnienia skóry:

• Zadrapania, rany, blizny chirurgiczne, oparzenia (słoneczne, wrzątkiem, substancjami drażniącymi), jak i ukłucia po szczepieniach, powodują pojawienie się zmian łuszczycowych dokładnie w miejscach urazu – zjawisko to nazywamy fenomenem Koebnera.
• Długotrwały ucisk powodowany np. paskiem od zegarka czy ubrania oraz w miejscach szczególnie narażonych na urazy – łokcie, kolana, dłonie, stopy.

4. Silne nasłonecznienie jest czynnikiem wyzwalającym objawy u 5-10% chorych.
5. Lekarstwa, alkohol i nikotyna:

• Przyjmowanie leków beta-blokujących u pacjentów z nadciśnieniem, soli litu w leczeniu depresji, leków antymalarycznych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, sulfonów, inhibitorów konwertazy angiotensyny, interferonu alfa oraz odstawienie lub redukcja leków kortykosteroidach.
• Interferon – może zaostrzyć przebieg
• Hormony – choroba często pojawia się w okresie dojrzewania lub przekwitania, kiedy dochodzi do znaczących zmian w gospodarce hormonalnej organizmu.
• Regularne nadużywanie alkoholu powoduje pojawienie się ciężkich form łuszczycy.
• Palenie ponad 15 papierosów dziennie jest jednym z czynników ryzyka zachorowania na łuszczycę.

6. Stres, silne wstrząsy psychiczne (około 30% pacjentów twierdzi, że stres był u nich przyczyną manifestacji choroby; dla znacznej grupy chorych, jest on czynnikiem zaostrzającym objawy).

Łuszczyca pospolita jest najczęściej występującą formą łuszczycy. Dotyczy 80 do 90% osób chorych na łuszczycę. Łuszczyca pospolita typowo objawia się w postaci wypukłych obszarów rozognionej skóry pokrytych srebrnobiałą łuską.

Diagnostyka różnicowa

• Łojotokowe zapalenie skóry;
• Pityriasis rosea;
• Lichen planus;
• Dermatofytoser;
• Mycosis fungoides.

Współwystępowanie

• Łuszczycowe zapalenie stawów debiutuje zwykle około 10 lat po debiucie łuszczycy skórnej;
• Stwierdzono związek między występowaniem łuszczycy oraz zespołem metabolicznym, chorobami układu krążenia oraz cukrzycą;
• Pacjenci z łuszczycą mają również zwiększone ryzyko zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów.

Leczenie

Leczenie zewnętrzne w przypadku w lżejszych postaciach łuszczycy zwykłej (obejmujących do 25% powierzchni ciała). Ma na celu usunięcie łusek, a następnie zahamowanie nadmiernej proliferacji naskórka. Ocenia się, że około 70% chorych można leczyć jedynie środkami do stosowania miejscowego.

Leczenie ogólne zaleca się po nieskutecznej terapii miejscowej oraz w ciężkich przypadkach zachorowania. Leczenie łuszczycy lekami ogólnoustrojowymi najogólniej można określić jako immunosupresję. Jest ono jednak obarczone ryzykiem wystąpienia poważnych objawów ubocznych (uszkodzenie czynności wątroby i nerek, immunosupresja szpiku, nadciśnienie tętnicze).

Fototerapia (PUVA terapia,UVB terapia, SUP -selektywna fototerapia).

Fotochemioterapia (PUVA =psoraleny + UVA, re-PUVA = psoraleny + UVA + retinoidy).

Inne sposoby leczenia:

• jako preparaty wspomagające stosuje się środki przeciwświądowe o działaniu uspokajającym,
• wizyty w krajach południowych – kąpiele słoneczne,
• balneoterapia – kąpiele solankowe,
• klimatoterapia – kąpiele w Morzu Martwym,
• psychoterapia z metodami relaksacyjnymi,
• unikanie urazów skóry,
• ogólna higiena skóry,
• spożywanie oleju rybiego może mieć umiarkowany wpływ na objawy łuszczycy,
• zwiększenie spożycia omega-3 wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

Trądzik różowaty(łac. rosacea, acne rosacea) – przewlekłe i zapalne schorzenie skóry (dermatoza) dotyczące osób w wieku dojrzałym, które polega na występowaniu wykwitów rumieniowych, grudkowych i krostkowych na centralnych częściach twarzy (czoło, nos, policzki, broda). Rozwijają się one głównie na podłożu łojotoku oraz zaburzeń naczyniowych u osób w wieku średnim głownie kobiet. Trądzik różowaty jest chorobą skóry przebiegającą z naprzemiennymi okresami zaostrzenia i wyciszenia się objawów. Czasami występują też objawy oczne (6-72% pacjentów z trądzikiem różowaty) : zaczerwienione spojówki lub zapalenie powiek.

Epidemiologia

Trądzik różowaty diagnozuje się u osób dorosłych między 30 a 50 rokiem życia (rozpowszechnienie w tej grupie wiekowej 3-5%) – głównie u kobiet po 40 roku życia. Chociaż schorzenie częściej występuje u kobiet, to ciężkie postacie, z przerostem o charakterze rinophyma, dotyczą głównie mężczyzn. W populacji kobiet zmiany rumieniowo-grudkowo-krostkowe w przebiegu acne rosacea ujawniają się często na tle hormonalnym. Stąd wzmożona zapadalność na trądzik różowaty u kobiet przypada na okres ciąży, przekwitania, a także w trakcie owulacji i menstruacji. Szczyt zachorowań przypada na 30-60 rok życia. Pierwsze symptomy choroby mogą pojawić się przed 25 rokiem życia, ale sam trądzik dopiero po pokwitaniu. Ryzyko zachorowania podnosi zdiagnozowane łojotokowe zapalenie skóry oraz przebyty ostry trądzik młodzieńczy. Zapadalność na trądzik różowaty ocenia się na 1-20% populacji. Skandynawia i Irlandia są obszarami zwiększonej zapadalności.

Etiopatogeneza

Etiopatogeneza jest wieloczynnikowa i nadal jest nie w pełni wyjaśniona. Składają się na nią czynniki genetyczne (z informacji genetycznej wynika budowa naczyń, uwarunkowania odpornościowe czy hormonalne) i środowiskowe (maści i kremy steroidowe, gwałtowne zmiany temperatur, uszkodzenia mechaniczne, alkohol, niezdrowa dieta, stres). W powstawaniu zmian największą rolę przypisuje się zjawiskom immunologicznym (autoimmunologiczny charakter choroby) i zaburzeniom naczynioruchowym (trądzik różowaty określa się jako „nerwicę małych naczyń skóry”). Przyczyną trądziku różowatego mogą być również zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (głównie niedokwasota i nieżyt żołądka) oraz zaburzenia wewnątrzwydzielnicze. Wykazano również związek między wystąpieniem schorzenia a zakażeniami skórnymi (Demodex foliculorum wywołującym stan zapalny wokół mieszka włosowego oraz Helicobacter pylori nasilającym wykwity skórne).

Czynniki wyzwalające i zaostrzające

• promienie słoneczne (należy używać kremów przeciwsłonecznych),
• ekstremalne temperatury,
• gorące kąpiele i sauna,
• gorące napoje i żywność,
• pikantna żywność,
• znaczny wysiłek fizyczny,
• lokalne preparaty zawierające glikokortykosteroidy,
• leki rozszerzające naczynia krwionośne w tym przeciw nadciśnieniu,
• stres,
• alkohol,
• wiatr.

Obraz kliniczny

Trądzik różowaty najczęściej zajmuje centralne części twarzy – czoło, nos, policzki i brodę.

W niektórych przypadkach zmiany umiejscawiają się na dekolcie i plecach, skórze głowy oraz w okolicach zausznych, powikłaniem jest często zapalenie spojówek.

Objawom głównym może towarzyszyć świąd, mrowienie i pieczenie skóry.

Typowym objawem dla trądziku różowatego jest wolna od objawów skórnych strefa wokół ust i oczu.

W przebiegu trądziku różowatego wyróżnia się zmiany:

• rumieniowe – początkowy etap choroby charakteryzujący się występowaniem przemijającego zaczerwienienia twarzy;
• grudkowe i krostkowe – najbardziej zróżnicowany morfologicznie okres choroby, w którym występuje przetrwały rumień, okresowo pojawiają się zmiany grudkowe i krostkowe oraz mogą powstawać teleangiektazje;
• przerostowe – zaawansowane stadium schorzenia, gdzie w obrazie klinicznym dominują zmiany w postaci przerosłych gruczołów łojowych – zapalne guzy i nacieki.

Diagnostyka różnicowa

• Łojotokowe zapalenie skóry;
• Okołoustne zapalenie skóry;
• Trądzik młodzieńczy;
• Toczeń rumieniowaty układowy;
• Objawy uboczne u chorych leczonych glikokortykosteroidami.

Leczenie

W terapii trądziku różowatego dąży się do indywidualizacji leczenia i dostosowaniu go do rodzaju i zaawansowania zmian.                                         W zależności od potrzeb stosuje się:

• zasady ogólne (unikanie fizycznych czynników prowokujących objawy oraz kortykosteroidów);
• leczenie kosmetyczne (zabiegi typu ultradźwięki, galwanizacja, naświetlanie soluxem, jonoforeza, elektrokoagulacja, laserowe zamykanie naczynek,
• leczenie miejscowe (preparaty z metronidazolem lub antybiotyki w postaci kremów i roztworów);
• leczenie ogólnoustrojowe                                                  (antybiotyki tetracykliny, doksycyklina, erytromycyna oraz metronidazol, retinoidy);
• lasero i fototerapię (zabiegi wykonywane w seriach co 4-6 tygodni mogą pomóc zlikwidować rumień i popękane naczynia krwionośne);
• leczenie operacyjne (stosowane przy rhinophyma – zejściowe stadium acne rosacea– przez ścinanie nożem elektrycznym, laser CO2).

Definicja

Trądzik młodzieńczy, trądzik pospolity (ang. acne vulgaris) – choroba skóry występująca w wieku pokwitania z różną intensywnością gdy pod wpływem zmian hormonalnych (nadmiernej stymulacji androgenowej) dochodzi do nadmiernego pobudzenia czynności gruczołów łojowych (łojotoku).

Występowanie

Jak sama nazwa wskazuje trądzik młodzieńczy występuje zwykle w wieku dojrzewania ale u niektórych pacjentów zmiany skórne utrzymują się do 50  roku życia.

Prawie wszyscy ludzie w wieku dojrzewania mają różnie nasilone zmiany skórne w formie trądziku. U 15-20% pacjentów przechodzi średnią lub ciężką postać trądziku pospolitego.

Badania z Europy i USA uznają trądzik za 3 z najczęściej występujących chorób skóry.

Objawy

Zmiany skórne występują na twarzy a czasami w górnych rejonach piersi i pleców. Zwykle zmiany skórne w przebiegu trądziku pospolitego ustępują bez pozostawienia blizn. Bardziej nasilone zmiany skórne w trądziku młodzieńczym pozostawiają czasami blizny.

Objawami trądziku są zaskórniki, grudki i krostki, popularnie nazywane wągrami lub pryszczami. Ich powstawanie wiąże się z nadmiernym wytwarzaniem łoju i wzmożonym rogowaceniem komórek przewodu wyprowadzającego gruczołów łojowych skóry. Nakładające się na siebie warstwy zrogowaciałego naskórka wypełniają przewód wyprowadzający i zamykają jego ujście. Zablokowane ujście przewodu gruczołu łojowego czopem łoju i zrogowaciałych komórek to tak zwany zaskórnik, który jest niezapalną postacią trądziku. W takim nagromadzeniu naskórka zrogowaciałego i łoju niektóre bakterie (szczególnie z gatunku Cutibacterium acnes), zawsze obecne na powierzchni skóry, rozwijają się szczególnie dobrze i wywołują proces zapalny, który może powodować pęknięcie ściany przewodu wyprowadzającego i rozwój zapalenia w okolicy gruczołu łojowego. Grudki stają się wtedy duże, czerwone i bolesne.

Przyczyny

Około 80% przyczyn trądziku to zmiany hormonalne w okresie pokwitania. Równocześnie wzrasta na skórze ilość bakterii wywołujących trądzik młodzieńczy. Czynniki genetyczne odgrywają grają również rolę w powstawaniu trądziku. Ryzyko trądziku pospolitego jest większa u dzieci rodziców którzy mieli ciężkie postacie trądziku w młodości.

Czynniki predysponujące

• leki antykoncepcyjne zawierające gestageny.
• glikokortykosteroidy,
• lit,
• kosmetyki na bazie olejków,
• zespół policystycznych jajników,
• przerost kory nadnerczy,
• nadużywanie hormonów anabolicznych,
• niektóre pokarmy.

Objawy

Zmiany skórne występują na twarzy a czasami w górnych rejonach piersi i pleców. Zwykle zmiany skórne w przebiegu trądziku pospolitego ustępują bez pozostawienia blizn. Bardziej nasilone zmiany skórne w trądziku młodzieńczym pozostawiają czasami blizny.

Objawami trądziku są zaskórniki, grudki i krostki, popularnie nazywane wągrami lub pryszczami. Ich powstawanie wiąże się z nadmiernym wytwarzaniem łoju i wzmożonym rogowaceniem komórek przewodu wyprowadzającego gruczołów łojowych skóry. Nakładające się na siebie warstwy zrogowaciałego naskórka wypełniają przewód wyprowadzający i zamykają jego ujście. Zablokowane ujście przewodu gruczołu łojowego czopem łoju i zrogowaciałych komórek to tak zwany zaskórnik, który jest niezapalną postacią trądziku. W takim nagromadzeniu naskórka zrogowaciałego i łoju niektóre bakterie (szczególnie z gatunku Cutibacterium acnes), zawsze obecne na powierzchni skóry, rozwijają się szczególnie dobrze i wywołują proces zapalny, który może powodować pęknięcie ściany przewodu wyprowadzającego i rozwój zapalenia w okolicy gruczołu łojowego. Grudki stają się wtedy duże, czerwone i bolesne.

Diagnostyka różnicowa

• trądzik różowaty,
• zapalenie mieszków włosowych,
• perioral dermatit (okołoustne zapalenia skóry),
• zespół policystycznych jajników,
• zmiany skórne jako objaw uboczny leczenia glikokortykosteroidami.

Leczenie

Nie powinno się wyciskać zmian trądzikowych bo to powoduje uszkodzenie gruczołów łojowych i nasilenie zmian zapalnych. Również nie powinno się nakłuwać igłą ropnych zmian zapalnych bo to powoduje powstawanie blizn. Wielu pacjentów odczuwa poprawę w czasie miesięcy letnich ponieważ słońce zmniejsza zapalenie skóry w przebiegu trądziku. Należy jednak opalać się ostrożnie i nie doprowadzać do poparzeń słonecznych. Nie należy używać tłustych kremów przeciwsłonecznych.

• preparaty powodujące złuszczanie naskórka (kwas salicylowy, kwas azelainowy, kwas mlekowy, kwas glikolowy),
• miejscowo działające antybiotyki (chloramfenikol, erytromycyna, klindamycyna),
• podawane doustnie antybiotyki (tetracykliny w szczególności minocyklina i doxacyklina),
• leki hormonalne (cyproteron, drospirenon),
• retinoidy działające miejscowo (adapalen, izotretynoina, tretynoina, retinol),
• retinoidy podawane doustnie (izotretynoina),

Bardzo ważna jest odpowiednia dieta, pozbawiona mleka, lodów, śmietany, czekolady, produktów tłustych i ostrych (w tym musztardy).

Należy przestrzegać następujących zasad higieny:

• nie szorować bezpośrednio żadnymi preparatami zmienionych chorobowo miejsc;
• zmywać dłonie mydłem, spłukiwać wodą i delikatnie masować ciało;
• czopy łojowe niezaczerwienione szorować szmatką ręcznikową po rozmiękczeniu w trakcie kąpieli;
• po 5 minutach od kąpieli posmarować miejsca zmienione chorobowo kremem natłuszczającym;
• po 20 minutach masować zaczopowane pory tamponem nasączonym tłustym kremem.