Definicja

Alergia (popularnie stosowane synonimy: uczulenie, nadwrażliwość) – patologiczna, jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na oddziaływanie różnych obcych substancji, zwanych alergenami.

Termin alergia został użyty pierwotnie przez Clemensa Petera von Pirqueta, wiedeńskiego pediatrę i naukowca w 1906 roku. Oznacza on dosłownie odmienną reakcję (gr. allos – inny + ergos – reakcja).

Alergia polega na reakcji immunologicznej związanej z powstaniem swoistych przeciwciał, które po związaniu z antygenem doprowadzają do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego, glownie histaminy.

Mozna byc alergicznym przeciwko roznym alergenom, ktore dostaja sie do organizmu czlowieka :

• droga pokarmowa z pozywieniem,
• drogami oddechowymi z powietrzem wdychanym,
• przez kontakt ze sluzowkami nosa lub oczu,
• przez kontakt ze skora.

Czynnik środowiskowy wywołujący alergię sam w sobie zazwyczaj nie jest dla organizmu szkodliwy.

Do najpowszechniejszych schorzen na tle alergicznym nalezy katar sienny, astma, ekzema i alergia pokarmowa.

Alergia może objawiać się łagodnie, jak w przypadku kataru czy łzawienia, aż po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny i śmierć.

Objawy alergiczne sa najbardziej nasilone u dzieci mlodziezy. Z wiekiem nasilenie objawow alergii maleje.

Epidemiologia

Choroby alergiczne dotykają ok. 30–40% populacji. Najczęstsze postaci tych chorób to pyłkowica odnotowana u około 20% populacji i astma oskrzelowa występująca u 5–8% populacji. Natomiast atopowe zapalenie skóry spotyka się u kilku procent ogólnej populacji dziecięcej i u okolo 1 % populacji dorosłych.

Większość alergii, zwłaszcza pokarmowych, ujawnia się we wczesnym dzieciństwie. Spowodowane jest to najprawdopodobniej kluczową rolą, jaką odgrywa ten okres w procesie dojrzewania, szkolenia i adaptacji układu odpornościowego.

Zapobieganie alergiom pokarmowym chroni dziecko przed wystąpieniem innych chorób z grupy nadwrażliwości. Związane jest to ze zjawiskiem określanym mianem „marszu alergicznego”, czyli predyspozycji wiekowej do występowania określonych manifestacji narządowych. U niemowląt najczęściej przejawianymi są dolegliwości ze strony układu pokarmowego, u dzieci 7–12-miesięcznych dominują objawy o typie wyprysku kontaktowego. W wieku 2–3 lat dominuje astma, 4–7 rok życia zdominowany jest przez katar sienny, do którego dołącza astma w 8–14 roku życia.

Genetyka

Osoby obciążone dodatnim wywiadem rodzinnym posiadają większe ryzyko zachorowania na alergię. Szacunkowo, spośród wszystkich alergików około 40 do 80% chorych jest obciążonych dziedzicznie.

Jesli ktores z rodzicow cierpi na alergie to ryzyko ze dziecko bedzie mialo alergie wynosi 50 %. Jezeli obydwoje rodzice sa alergiczni to ryzyko wynosi 75 %. Jednakze w 10-20 % przypadkow pacjentow ze schorzeniem alergicznym nie ma alergii w rodzinie.

Antygeny wywołujące alergię

Do antygenów najczęściej wywołujących alergię należą:

• Pyłki roślinne (odpowiedzialne za występowanie kataru siennego) : leszczyna, olcha, wiąz, buk, brzoza, topola, dąb, wierzba, jesion, grab, bez czarny, lipa drobnolistna, trawy, babka lancetowata, pokrzywa, komosa, szczaw, bylica;
• Produkty spożywcze : orzechy, migdały, ziarno sezamu, ryby i inne owoce morza, białko jaj, soja, mleko, rośliny strączkowe, kukurydza, zboża (gluten), czekolada, owoce (np. truskawki, cytrusy), przyprawy;
• Zwierzęta : sierść – głównie kota, roztocze;
• Jad owadów, np. jad pszczół;
• Zarodniki pleśni;
• Lateks;
• Leki : penicylina i antybiotyki β-laktamowe, sulfonamidy, salicylany, środki znieczulenia miejscowego;
• Konserwanty (azotany i azotyny, kwas benzoesowy oraz benzoesany);
• Kosmetyki (krem, farba do włosów, szampon);
• Produkty chemiczne (składniki gumy, żywice epoksydowe, związki akrylowe w klejach czy farbach, barwniki).

Schorzenia alergiczne

Schorzenia, w których zasadnicze znaczenie odgrywają odczyny alergiczne to :

• alergiczny nieżyt nosa (sezonowy i całoroczny),
• atopowe zapalenie spojówek,
• pyłkowica,
• astma oskrzelowa atopowa,
• alergia pokarmowa,
• uczulenie na jad owadów,
• wyprysk (egzema), w tym: atopowe zapalenie skóry oraz alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy alergiczny),
• niektóre typy pokrzywki,
• wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja).

Objawy fizyczne

• nos – obrzmienie śluzówki, nieżytu nosa, a w związku ze swędzeniem częste pocieranie nosa, wodnista wydzielina z nosa i towarzyszące temu napady kichania, zatkany nos;
• oczy – izolowane alergiczne zapalenie spojówek, zaczerwienienie, swędzenie, pieczenie, łzawienie;
• drogi oddechowe – skurcz oskrzeli, świsty, trudność w oddychaniu, czasami pełnoobjawowy atak astmy, kaszel bez cech ostrej infekcji;
• uszy – uczucie pełności, osłabione słyszenie z powodu niedrożnej trąbki Eustachiusza;
• skóra – różne wysypki, egzema, pokrzywka, obrzęk (np. po użądleniu owada), uczucie swędzenia w obrębie zmienionych chorobowo miejsc.

Diagnostyka

W rozpoznaniu alergii ważną rolę odgrywa dobrze przeprowadzony wywiad. Istotne jest stwierdzenie korelacji między narażeniem na alergeny a obecnością objawów.

Alergię nietrudno rozpoznać, jeśli objawy występują szybko po zadziałaniu poznanego alergenu.

Napad kichania, wycieku z nosa, łzawienia i swędzenia spojówek w słoneczny dzień – wskazują na katar sienny.

Nocny napad kaszlu, duszności, świszczącego oddechu u młodej osoby – to symptomy astmy.

Zaczerwienienie skóry, świąd i bąble po zjedzeniu truskawek czy orzeszków ziemnych – to prawdopodobnie alergia pokarmowa.

Bolesny obrzęk skóry, nasilona pokrzywka po użądleniu osy – również sugerują reakcję alergiczną.

Badanie przedmiotowe może ułatwić rozpoznanie w przypadku wystąpienia zaostrzeń. Podczas remisji może nie wykazać żadnych odchyleń od stanu prawidłowego. Niekiedy stwierdza się charakterystyczne dla atopii zmiany skórne.

Z badań dodatkowych najpowszechniej stosowane są testy skórne, polegające na wprowadzeniu do skóry lub nałożeniu na nią alergenów w bardzo niskim stężeniu.

Ustalenie prawdopodobnego czynnika alergicznego na podstawie wywiadu potwierdzane jest dalszymi badaniami, takimi jak:

• testy skórne,
• badania serologiczne,
• testy (próby) ekspozycyjne.

Przy czym dodatni wynik testów skórnych i badań serologicznych jest dowodem istnienia alergii w organizmie chorego, natomiast testy (próby) ekspozycyjne stanowią potwierdzenie, że dane alergeny są odpowiedzialne za reakcje atopowe (alergiczne).

W alergii pokarmowej w celu wykrycia alergenu stosuje się też diety eliminacyjne, polegające na wykluczaniu z jadłospisu podejrzanych produktów i potraw z ich wykorzystaniem. Dzięki temu można wspólnie z pacjentem ustalić, który z kolejnych eliminowanych produktów był sprawcą objawów alergii.

W wielu chorobach alergicznych następuje wzrost całkowitego stężenia IgE w surowicy krwi, jednak jest wiele schorzeń niealergicznych w których całkowite stężenie IgE wzrasta.

Często przydatne jest również badanie stężenia swoistych przeciwciał IgE, skierowanych przeciw konkretnym alergenom, ponieważ prawidłowy wynik całkowitej IgE, nie wyklucza istnienia alergii. U dużej grupy alergików wynik oznaczenia poziomu IgE całkowitego bywa bowiem prawidłowy (pomimo alergii).

Stąd oznaczenie IgE swoistego dla określonych alergenów, na przykład roztoczy, pyłków drzew, traw, chwastów, pokarmów, jadów owadów może okazać się bardziej miarodajne.

Umożliwiają to m.in. metody radioimmunologiczne (RIA). Popularnymi metodami są: RAST (ang. radio-allergosorbent test – test radioalergosorpcji) lub FAST (ang. fluoresceine allergosorbent test – test z użyciem przeciwciał znakowanych fluoresceiną).

Leczenie alergii

Najlepszą metodą terapeutyczną w przypadku alergii jest unikanie kontaktu z czynnikami alergizującymi. Nie zawsze jest to jednak możliwe, dlatego często konieczne jest stosowanie farmakoterapii lub przeprowadzenie swoistej immunoterapii.

Farmakologiczne leczenie alergii ma na celu złagodzenie objawów chorobowych i zahamowanie uwalniania i działania mediatorów prozapalnych. W leczeniu alergii najczęściej stosowane sa leki doustne przeciwhistaminowe oraz w zaleznosci od rodzaju alergii : spraye donosowe, krople oczne, kremy lub masci skorne.

Glikokortykosteroidy to bardzo skuteczne leki stosowane w schorzeniach o podlozu alergicznym – stosowane zarówno doustnie, jak również w postaci wziewnej, donosowej lub kremow i masci skornych.

Osoby cierpiące na poważne odczyny alergiczne z ryzykiem wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego powinny nosić ze sobą strzykawki z adrenaliną, która jest lekiem pierwszego rzutu w anafilaksji.

Immunoterapia swoistym antygenem (potocznie zwana odczulaniem), wywołującym u chorego reakcje alergiczne, jest jedną z metod leczniczych, prowadzących do zmniejszenia nasilenia lub całkowitego ustąpienia objawów uczuleniowych. Zasadą terapii jest systematyczne podawanie (najczęściej podskórne) wzrastających dawek antygenu. Obecnie dostępne badania kliniczne wykazały skuteczność swoistej immunoterapii w leczeniu alergicznego nieżytu nosa i spojówek, astmy atopowej, a także alergii na jad owadów błonkoskrzydłych.

Definicja

Zapalenie spojówek (łac. conjunctivitis) – stan zapalny cienkiej błony śluzowej, która tworzy wewnętrzną powierzchnię powieki i pokrywa część gałki ocznej. Naczynia krwionośne podczas tego typu stanów zapalnych silnie wypełniają się krwią, powodując zaczerwienie i obrzęk oka. Ujścia gruczołów łzowych, łojowych i potowych znajdujące się w spojówce odpowiadają za produkcję wydzieliny, która charakteryzuje zapalenie spojówek.

Wirusowe zapalenie spojówek ustępuje samoistnie w ciągu 5-10 dni, a bakteryjne po kilku dniach do 14 dni.

Ze względu na zaczerwienie oka towarzyszące schorzeniu, zapalenie spojówek bywa nazywane „czerwonym okiem”.

Występowanie

W krajach uprzemysłowionych „czerwone oko” stanowi 1-4% wszystkich wizyt lekarskich w podstawowej opiece zdrowotnej i najczęściej  jest wywołane ostrym bakteryjnym zapaleniem spojówek.

Zapalenie spojówek infekcyjne jest najczęstszą chorobą oczu z którą spotyka się lekarz rodzinny w swojej codziennej praktyce.

Alergiczne zapalenie spojówek stanowi około 10% przypadków dotyczących schorzeń narządu wzroku w praktyce lekarza rodzinnego. Choroba ta występuje u 25% populacji USA. Występuje zwykle sezonowo w okresie pylenie roślin i jest sprzężona z alergicznym nieżytem nosa (katarem siennym).

Czynniki uspasabiające

• Dzieci uczęszczające
• Zwężone kanały łzowe
• Ektropion
• Entropion
• Immunosupresja

Etiologia zapalenia spojówek

Zapalenia o typie infekcyjnym

W zależności od etiologii wyróżnia się zapalenia: bakteryjne, wirusowe, chlamydiowe. Do zarażenia wirusami i bakteriami dochodzi najczęściej przez bezpośredni kontakt z zakażonymi palcami.

Zapalenia bakteryjne

Zapalenia bakteryjne wywoływane są najczęściej przez bakterie: Streptococcus pneumoniae i Hemophilus influenzae u dzieci, Staphylococcus aureus u osób starszych, Streptococcus pneumoniae i Chlamydia trachomatis u młodych dorosłych (Chlamydia oculogenitalis).

Zapalenia wirusowe

Zapalenia wirusowe wywoływane są najczęściej przez adenowirusy, rzadziej przez wirusy Herpes simplex (opryszczkowe zapalenie spojówek). Zapalenie spojówek towarzyszy również półpaścowi ocznemu wywołanemu przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (Virus Varicella-Zoster).

Zapalenia o typie nieinfekcyjnym

Zapalenia alergiczne

Alergiczne zapalenie spojówek (łac. conjunctivitis allergica) objawia się pieczeniem, świądem i obecnością wodnistej, surowiczej wydzieliny w worku spojówkowym. Występują one sezonowo (na przykład wiosenne zapalenie spojówek u dzieci) lub całorocznie (atopowe zapalenie spojówek towarzyszące atopowemu zapaleniu skóry).

Wyróżnia się kilka typów zapalenia spojówek o podłożu alergicznym:

• zapalenie nieżytowe – sezonowe – częste i uciążliwe schorzenie. Najczęściej powodowane nadwrażliwością na pyłki traw. Klinicznie obserwuje się przemijające napady swędzenia, łzawienia i zaczerwienienia występujące sezonowo.
• ostre alergiczne zapalenie spojówek – reakcja typu pokrzywkina duże ilości alergenu w worku spojówkowym. Klinicznie charakteryzuje się nagłym, nasilonym obrzękiem spojówek i powiek. Zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku godzin.
• przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek – nadwrażliwość lub reakcja toksyczna na substancje typu środki konserwujące, leki przeciwwirusowe, antybiotyki oraz długotrwałe stosowanie leków przeciwjaskrowych. Objawia się podrażnieniem oka, swędzeniem i zaczerwienieniem. Osoby uczulone na konserwanty noszące soczewki kontaktowe mogą zauważyć postępujący spadek tolerancji soczewek.
• nieżyt wiosenny (łac. keratoconjunctivitis vernalis) – nawracające, obustronne zapalenie zewnętrznych części oka u dzieci, najczęściej zaostrzające się wiosną. Dotyczy pacjentów z chorobą atopową, astmą, gorączką sienną i wysypką w wywiadzie. Objawia się swędzeniem oczu, któremu może towarzyszyć łzawienie, światłowstręt oraz obecność białej, lepkiej wydzieliny sklejającej powieki.

Zapalenia niezakaźne proste to częste schorzenie, którego przyczyną może być:

• niewyrównana wada refrakcji,
• czynniki chemiczne (dym, pary, gazy drażniące),
• czynniki fizyczne (światło, wiatr, pył),
• czynniki mechaniczne (drażnienie poprzez nieprawidłowo wrastające rzęsy lub złe ustawienie powiek),
• przewlekły brak snu,
• zespół suchego oka.

Zapalenia niezakaźne proste może mieć charakter ostry lub przewlekły w zależności od czasu działania czynnika przyczynowego. Wśród objawów subiektywnych występuje: pieczenie, swędzenie, lekki światłowstręt i łzawienie. Przedmiotowo stwierdza się niewielkiego stopnia przekrwienie spojówki powiekowej i gałkowej oraz brak wydzieliny.

Zapalenie odczynowe

Zapalenia odczynowe związane są z działaniem takich czynników jak: pył, wysoka temperatura, światło, dym, wiatr, woda morska, woda chlorowana. Pod wpływem ich działania dochodzi do odczynów alergicznych, którym może towarzyszyć podrażnienie fizyczne. Zapalenia odczynowe mogą też powstawać z powodu niewyrównanej wady refrakcji lub złej tolerancji soczewek kontaktowych. Często pojawiają się u osób pracujących przy monitorach komputerowych lub spędzających nadmierną ilość czasu przed telewizorem. W związku z masowym rozpowszechnieniem się komputerów, częstotliwość ich występowania rośnie obecnie lawinowo. Objawy odczynowego zapalenia spojówek to pieczenie, swędzenie, zaczerwienie i łzawienie oczu.

Zapalenie chemiczne

Choroba może być także wywołana przez dostanie się do oka kwasu lub zasady. Przy czym zasady są zwykle groźniejsze od kwasów. Łagodniejsze oparzenia powodują zapalenie spojówek, zaś cięższe mogą prowadzić do zmętnienia rogówki.

Zapalenie spojówek towarzyszące innym chorobom

Zapalenie spojówek może towarzyszyć: odrze, różyczce, śwince, grypie.

Anamneza

Do najczęstszych objawów podmiotowych należą:

• uczucie obecności ciała obcego w oku,
• pieczenie,
• swędzenie,
• kłucie,
• światłowstręt,
• łzawienie.

Objawy kliniczne

Do najczęstszych objawów przedmiotowych schorzenia należą:

• przekrwienie;
• wydzielina: wodnista (zapalenia o etiologii wirusowej), śluzowa ( wiosenne zapalenie spojówek, zaburzenia filmu łzowego), ropna ( ciężkie zapalenia bakteryjne), śluzowo-ropna (łagodne lub umiarkowane zapalenia o etiologii bakteryjnej oraz infekcje wywołane przez chlamydie).

Diagnostyka różnicowa

• zapalenie rogówki,
• zapalenie ciała rzęsowego.

Komplikacje

• przewlekłe zapalenie spojówek,
• zapalenie rogówki,
• zapalenie powieki.

Prognoza

Najczęściej dobra prognoza i rzadko występują powikłania ostrego zapalenia spojówek. Do przewlekłego zapalenia spojówek dochodzi zwykle w przypadku zwężenia kanałów łzowych lub przewlekłego zapalenia woreczka łzowego.

Leczenie

Pacjentom z wirusowym lub bakteryjnym zapaleniem spojówek zaleca się częste mycie rąk i używanie własnego ręcznika ewentualnie ręczników papierowych.

Zapalenie spojówek o podłożu infekcyjnym należy do chorób samoograniczających się. Leczenie antybiotykiem w bakteryjnym zapaleniu spojówek skraca przebieg choroby o około 2 dni.

W ciągu 24 godzin od rozpoczęcia kuracji antybiotykiem, bakteryjne zapalenie spojówek przestaje być zakaźne.

U pacjentów używających soczewek kontaktowych zaleca się czasową przerwę w ich używaniu.

Bakteryjne zapalenie spojówek wymaga zastosowania kropli lub maści ocznych z antybiotykiem. Skracają one czas występowania i nasilenie dolegliwości. Powszechnie stosuje się krople do oczu lub maści do oczu zawierających chloramfenikol lub kwas fusydynowy.

W wypadku zapalenia spojówek o podłożu alergicznym kluczowe jest przerwanie ekspozycji na alergen. Leczenie alergicznego zapalenia spojówek polega na przyjmowaniu doustnych leków przeciwhistaminowych oraz kropli do oczu, które blokują działanie histaminy – mediatora procesów zapalnych.

W zapaleniu spojówek na skutek nieprawidłowości filmu łzowego podaje się substytuty łez w postaci kropli do worka spojówkowego oraz eliminuje czynniki przyspieszające wysychanie oka.

U pacjentów z przewlekłym zapaleniem spojówek stosuje się sterydowe krople do oczu i przynoszące doraźną ulgę „sztuczne” łzy.

Profilaktyka

W profilaktyce zapalenia spojówek należy:

• ściśle przestrzegać zasad higieny narządu wzroku;
• często myć dłonie często odgrywające rolę wektora drobnoustrojów;
• unikać podrażnienia oczu (np. braku snu, dymu papierosowego, ostrego światła, źle dobranych szkieł optycznych, kąpieli w basenie lub morzu bez okularów ochronnych, nadmiernej eksploatacji narządu wzroku);
• nie drapać podrażnionego oka, co nie przyniesie ulgi, a jedynie zaostrzy podrażnienie;
• neutralizować systematycznie podrażnienia za pomocą kropli do oczu;
• po aplikacji kropel do oczu dokładnie umyć dłonie;
• unikać alergenów przypadku skłonności do uczuleń (np. alergizujących kosmetyków, roztoczy kurzu domowego, pyłków kwiatów, sierści zwierząt);
• unikać makijażu w czasie infekcji oka;
• nie stosować pożyczonych kosmetyków do makijażu oka i nie pożyczać własnych;
• nosić tylko własne soczewki kontaktowe;
• w czasie zapalenia spojówek nie używać soczewek kontaktowych, a po wyleczeniu infekcji, założyć świeże, tj. nieużywane przed rozwojem zakażenia.