Ostre zapalenie migdałków i gardła to stan zapalny migdałków i gardła wywołany najczęściej wirusami lub bakteriami.

Ostre bole gardła spowodowane wirusowymi lub bakteryjnymi infekcjami są często spotykane w praktyce lekarza rodzinnego.

Bole gardła różnią się intensywnością – od zwykłego drapania po ból tak silny, ze nawet połykanie śliny sprawia ogromną trudność. Częsta przyczyna tych wszystkich cierpień jest zakażenie bakteryjne lub wirusowe. Infekcje wirusowe są częstsze i w przeciwieństwie do bakteryjnych, nie reagują na leczenie antybiotykami. Dlatego powinno się wiedzieć jaki rodzaj drobnoustroju atakuje twoje gardło.

Bakteryjne zapalenia gardła najczęściej wywołane są przez paciorkowce. Przebiegają zwykle z wysoka gorączką, bolami głowy i powiększeniem węzłów chłonnych na szyi. Infekcje wirusowe przebiegają zwykle łagodniej. Jednak nawet lekarze mają trudności z rozpoznawaniem rodzaju zapalenia gardła., jeśli opierają się jedynie na objawach.

Definicja

Ostre zapalenie migdałków i gardła to stan zapalny migdałków i gardła wywołany najczęściej wirusami lub bakteriami. W 70-85% przypadków choroba ma etiologię wirusową, a w 15-30% przypadków – bakteryjną.

Występowanie i etiologia

• zapalenie migdałków podniebiennych i gardła to częsty powód wizyty pacjenta w praktyce lekarza rodzinnego
• około 70% przypadków zapalenie gardła i migdałków wywołują wirusy : rino-, adeno-, coxsackie-, grypy-, RS-
• bakteryjne zapalenie migdałków wywołują najczęściej paciorkowce grupy A (GAS), rzadziej paciorkowce grupy C i G
• ostre zapalenie migdałków jest głównym objawem w takich chorobach jak : mononukleoza, grypa, ospa wietrzna, odra, różyczka, szkarlatyna, błonica, angina Vincenta.

Objawy

Głównymi objawami ostrego zapalenia gardła są obrzęk i zaczerwienienie błony śluzowej, którym towarzyszy silny ból gardła. Przybiera on najczęściej postać uczucia kłucia, drapania, pieczenia. Bóle gardła czasami promieniują do uszu. Występują także trudności podczas przełykania płynów i pokarmów. Pacjenci z zapaleniem migdałków i gardła mają niewyraźną mowę. U dzieci mogą występować bóle brzucha i wymioty. W zapaleniu gardła spowodowanym zakażeniem bakteryjnym objawy są silniejsze. Pojawia się wysoka gorączka, dreszcze oraz spływająca po tylnej ścianie gardła treść ropna, która może przenosić zakażenie do oskrzeli.

Kryteria diagnostyczne

Lekarz rodzinny rozpoznaje bakteryjne zapalenie migdałków podniebiennych przy minimum 3 z 4 kryteriów diagnostycznych:

1. Gorączka powyżej 38,5 stopni Celsjusza
2. Naloty na migdałkach (u dzieci w wieku od 3 lat do 6 lat wystarczą spuchnięte i zaczerwienione migdałki)
3. Powiększone i bolące szyjne węzły chłonne
4. Brak kaszlu

Uwaga ! U dzieci poniżej 3 roku życia rzadko występuje paciorkowcowe zapalenie migdałków, niemal zawsze jest to wirusowe zapalenie migdałków.

Diagnoza wirusowego zapalenia migdałków podniebiennych i gardła jest prawdopodobna przy następujących objawach :

• Ból gardła i zaczerwienienie gardła
• Brak nalotów na migdałkach
• Normalna temperatura lub lekka gorączka
• Katar, kaszel, chrypka lub zapalenie spojówek.

Angina – ostre zapalenie migdałków podniebiennych i błony śluzowej gardła, wywołane przez bakterie paciorkowcowe . Jest chorobą zakaźną przenoszoną drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt (duże możliwości rozprzestrzeniania się zakażenia w rodzinie, przedszkolu lub szkole). Jest to ogólna toksemia, stąd objawy nie ograniczają się tylko do lokalnych zmian na migdałkach (i to klinicznie odróżnia anginę od zapalenia migdałków czy gardła innego pochodzenia). Głównymi objawami są:

• gorączka, zwykle bardzo wysoka
• poczucie rozbicia
• bóle kostno-stawowe
• wymioty u dzieci do 7. roku życia
• zmiany miejscowe na migdałkach: poczatkowo ból (często bardzo silny, utrudniający połykanie, a nawet mowę), zaczerwienienie, rozpulchnienie (w skrajnych przypadkach prowadzące do mechanicznej niedrożności gardła), a do około 48 godzin od wystąpienia objawów bólowych pojawiają się masywne, śluzowo-ropne naloty.

Leczenie

Leczenie ostrego zapalenia gardła uzależnione jest od czynnika etiologicznego.

• W przypadku infekcji wirusowej leczenia sprowadza się do łagodzenia objawów.
• Zażywaj leki działające przeciwbólowo i przeciwgorączkowo jak paracetamol lub ibuprofen.
• Ssij tabletki od bólu gardła.
• Płucz gardło co kilka godzin roztworem soli kuchennej.
• Istotne jest regularne nawilżanie gardła i nawadnianie organizmu dlatego choremu podaje się duże ilości płynów (pij dużo ciepłych napojów, np. herbaty z miodem lub bez i jedz zupy).
• W przypadku paciorkowcowego zapalenia gardła jedz i pij zimne potrawy i płyny, jak mrożony jogurt, lodowata woda, lody.
• Używaj nawilżacza powietrza w pokoju w którym spędzasz większość czasu.
• Nie pal. Palenie może nasilać bole gardła i czyni cię bardziej podatnym na zakażenia.
• W zapaleniach bakteryjnych poza leczeniem objawowym niezbędne jest zastosowanie antybiotykoterapii (głównie z udziałem penicylin).
• Jak w przypadku innych infekcji ważny jest odpoczynek ale można odbyć krótki spacer w zależności od samopoczucia i kondycji fizycznej.

• Nie zbliżaj się do osoby chorej na gardło.
• Zapobieganie infekcjom wirusowym gardła polega na unikaniu kontaktu z chorymi, na przykład przy podawaniu ręki.
• Nie należy narażać innych osób kichaniem lub kaszlem – w trakcie kaszlu lub kichania zasłaniamy usta ramieniem.

Definicja

Zapaleniu zatok zwykle towarzyszy zapalenie nosa co bywa określane terminem łacińskim rhinosinusitis. Zapalenie zatok i nosa jest częstą chorobą spotykaną w praktyce lekarza rodzinnego.

Dzieci mają słabo rozwinięte zatoki dlatego zapalenie zatok szczękowych poniżej 7-8 roku życia nie występuje. Zatoki czołowe rozwijają się dopiero w wieku kilkunastu lat.

W USA i Europie w ciągu roku około 10–30 % ludności choruje na zapalenie zatok. Około 90 % dorosłych miało kiedyś w życiu zapalenie zatok i nosa. Koszty leczenia zapalenia zatok w krajach zachodnich są wysokie – w tym koszty niepotrzebnego leczenia antybiotykami – wirusowego zapalenia zatok.

Czynniki etiologiczne

Zapalenie zatok i nosa trwające do 10 dni ma etiologię wirusową, a zapalenie zatok i nosa trwające powyżej 10 dni ma etiologię bakteryjną. Infekcja zaczyna się od błony śluzowej nosa i przechodzi na śluzówki zatok – najczęściej szczękowej.

Najczęstszą przyczyną zapalenia zatok i nosa są wirusy (rhinowirusy, wirusy grypy i paragrypy). Bakteryjne zapalenie zatok wywołują najczęściej bakterie : Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis oraz bakterie beztlenowe.

Ostre zapalenie zatok trwa poniżej 4 tygodni, średnio 2,5 tygodnia. Przewlekłe zapalenie zatok to stan, kiedy objawy zapalenia zatok utrzymują się powyżej 12 tygodni.

Ostre zapalenie zatok

Według Amerykańskiej Akademii Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi do rozpoznania zapalenia zatok wymagane jest istnienie 2 objawów ”dużych” i 2 objawów ”małych”.

Objawy duże :

• ból lub ucisk w okolicy twarzy,
• uczucie ”nabrzmienia” twarzy,
• gorączka (zapalenie ostre),
• niedrożność nosa,
• zaburzenia węchu,
• ropna wydzielina w nosie lub jej ściekanie po tylnej ścianie gardła,

Objawy małe :

• ból głowy,
• bóle zębów,
• ból lub uczucie zatkania ucha,
• kaszel,
• przykry zapach z ust,
• stany podgorączkowe (zapalenie przewlekłe),
• uczucie zmęczenia (zapalenie przewlekłe).

Diagnoza

Lekarz rodzinny rozpoznaje ostre zapalenie zatok na podstawie typowej historii choroby i objawów. Najpierw pacjent ma objawy choroby przeziębieniowej a potem zatkany nos i jednostronny ból głowy (świadczący o zajęciu zatoki szczękowej lub czołowej). Ostremu zapaleniu zatok towarzyszy zwykle gorączka.

Typowe objawy przewlekłego zapalenia zatok to : przewlekły katar i uczucie zatkania nosa, pulsujący ból w okolicy policzka lub czoła. Ból nasila się przy pochyleniu głowy do przodu. Niektórzy pacjenci zgłaszają osłabiony węch. Gorączka jest objawem rzadko występującym w przewlekłym zapaleniu zatok i nosa.

Czasami do postawienia diagnozy konieczne jest wykonanie badań:

• rynoskopia przednia, czyli oglądanie błony śluzowej nosa ujawnia obecność wydzieliny ropnej i obrzęk błony śluzowej nosa,
• TK (tomografia komputerowa) zatok przewlekłym zapaleniu zatok,
• badanie endoskopowe zatok.

Badania krwi (morfologia z obrazem, CRP) i badanie bakteriologiczne wymazu z nosa ma w zapaleniu zatok i nosa ograniczone zastosowanie.

Leczenie

W dużej ilości przypadków zapalenia zatok i nosa dochodzi do spontanicznego wyleczenia.

Leczenie zapalenia zatok to przede wszystkim odpoczynek i picie dużej ilości płynów żeby rozrzedzić śluz w nosie i zatokach. Czasami pomaga nawadnianie nosa i zatok roztworami soli fizjologicznej.

W przypadku objawów zapalenia zatok i nosa trwających do 10 dni wystarcza leczenie kortykosteroidami donosowymi. Ewentualnie leki przeciwbólowe : paracetamol lub ibuprofen.

Nasilające się objawy zapalenia zatok i nosa trwające powyżej 7-10 dni wymagają leczenia antybiotykiem, sterydami donosowymi i lekami przeciwbólowymi.

Definicja

Ostre zapalenie ucha środkowego jest infekcją w uchu środkowym. Najczęściej występuje do poprzedzającej infekcji górnych dróg oddechowych typu przeziębienie jako powikłanie infekcji wirusowej. W około 80% wywołane infekcją bakteryjną, w pozostałych przypadkach wirusową, Duża częstotliwość występowania ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci podobnie jak choroby przeziębieniowej traktowana jest jako naturalny fenomen w procesie dojrzewania systemu immunologicznego u dzieci.

Szczepienia przeciw bakteriom najczęściej wywołującym ostre zapalenie ucha środkowego (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae) zmniejsza ryzyko zachorowania. Podobnie jest w przypadku szczepienia przeciw grypie, które są skuteczne nie tylko w profilaktyce grypy, ale również w zapobieganiu powikłaniom grypy do których zalicza się zapalenie ucha środkowego.

Występowanie

Ostre zapalenie ucha środkowego jest najczęstszą bakteryjną infekcją u dzieci. Rzadko występuje u osób dorosłych. Do zachorowania dochodzi zwykle w okresie jesienno-zimowym. Najczęściej występuje u dzieci miedzy 1 a 2 rokiem życia. Około 70% dzieci ma minimum jeden epizod ostrego zapalenia ucha środkowego. Co piąte dziecko ma minimum 3 epizody ostrego zapalenia ucha środkowego.

Szczepienia przeciw bakteriom najczęściej wywołującym ostre zapalenie ucha środkowego (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae) zmniejsza ryzyko zachorowania. Podobnie jest w przypadku szczepienia przeciw grypie, które są skuteczne nie tylko w profilaktyce grypy, ale również w zapobieganiu powikłaniom grypy do których zalicza się zapalenie ucha środkowego.

Objawy

Bardzo silny i ciągły ból ucha u dziecka przeziębionego, występujący zwykle w nocy (bóle ucha w zapaleniu ucha środkowego są silniejsze w pozycji leżącej). Dziecko płaczące z bólu i osłabione wysoka gorączką (nawet powyżej 40 stopni Celsjusza), nie daje się uspokoić przytulaniem. Gorszy słuch w chorym uchu. Ból ucha często utrudnia dziecku jedzenie, dlatego niemowlęta rezygnują nawet z ssania piersi ukochanej mamy, a dzieci starsze mają gorszy apetyt. Po nieprzespanej nocy, zmęczeni rodzice przyprowadzają cierpiącą pociechę do lekarza rodzinnego.

Diagnostyka

Typowa dla ostrego zapalenia ucha środkowego anamneza ułatwia rozpoznanie. Lekarz rodzinny przy pomocy otoskopu stwierdza charakterystyczny obraz w chorym uchu, który potwierdza diagnozę: uwypuklony bębenek, przeświecający żółtawą barwą i o zmniejszonej ruchomości. Czasami błona bębenkowa jest pęknięta a w przewodzie słuchowym występuje ropna wydzielina pochodząca z zapalnie zmienionego ucha środkowego.

W przypadku infekcji opornej na leczenie penicyliną lub w przypadku nawracającego zapalenia ucha środkowego pobiera się wymaz z nosa żeby wykluczyć takie bakterie jak Moraxella catharalis lub Hemophilus influense, które wymagają stosowania silniejszych antybiotyków.

Leczenie

Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe to podstawowe leczenie w ostrym zapaleniu ucha środkowego.

Bardzo ważne jest wysokie ułożenie głowy chorego dziecka (głowa wyżej niż pozostała część ciała).

Ostre zapalenie ucha środkowego leczy się samoistnie w ciągu 3 dni nawet bez użycia antybiotyków (dotyczy to dzieci w grupie wiekowej od 1 do 12 lat). Dzieciom poniżej 1 roku życia oraz powyżej 12 roku życia jak również dorosłym lekarz rodzinny ordynuje antybiotyk z grupy penicylin. Kuracji antybiotykiem wymagają również dzieci poniżej 2 roku życia z obustronnym zapaleniem ucha środkowego oraz wszyscy pacjenci z perforowaną błoną bębenkową.

Dobrze jest stosować krople do nosa obkurczające błonę śluzową.

W przypadku nawracającego ostrego zapalenia ucha środkowego minimum 4 razy do roku laryngolog przeprowadza zabieg tympanostomii czyli drenaż wentylacyjny ucha. Zabieg ten polega na umieszczeniu w błonie bębenkowej drenu, rurki, wykonanej z tworzywa sztucznego (np.silkonu) w celu ewakuacji patologicznej wydzieliny gromadzącej się w jamie bębenkowej.

Najczęstsza ze znanych chorób. Infekcja górnych dróg oddechowych wywołana przez Rhinowirusy. Ta banalna, ale przykra infekcja trwa 7-10 dni.

U dzieci występuje średnio 6-8 razy w roku. Częściej u dzieci z przerostem trzeciego migdałka.

Dorośli chorują na przeziębienie średnio 2-4 razy w roku. Częściej u pacjentów, którzy żyją w stresie i mają obniżoną odporność immunologiczną oraz u tych którzy śpią krócej niż 7 godzin na dobę.

Objawy przeziębienia

Wywołuje cieknący katar nosa, kichanie, ból gardła, suchy kaszel, chrypkę, gorączkę, bóle głowy i mięśni.

Gdy objawy się nasilają albo gdy choroba przeziębieniowa się przedłuża należy skontaktować się z lekarzem celem wykluczenia powikłań przeziębienia: anginy, zapalenia ucha środkowego, zapalenia zatok, zapalenia płuc.

Samopomoc – samoleczenie

• Pij dużo ciepłych płynów na przykład herbatę z miodem i cytryną.
• Zażywaj paracetamol przeciwgorączkowo i przeciwbólowo.
• Ssij tabletki od bólu gardła.
• Antyoksydanty w postaci witaminy C wydają się łagodzić i skracać przebieg przeziębienia.
• Niektórzy uważają, że roślina lecznicza Echinacea purpurea (jeżówka purpurowa), witamina D i cynk mają podobne działanie w przeziębieniu do witaminy C.
• Maści dla dzieci zawierające mentol i eukaliptus łagodzą kaszel.

Zapobieganie

• Często myj ręce i trzymaj je z daleka od ust, nosa i oczu. Śluz obecny na rękach chorej osoby zaraża zdrowych, gdy ściskasz ich dłoń, a także przez ręczniki, monety, słuchawkę telefoniczną.
• Gdy kaszlesz, kichasz lub wycierasz nos, zasłaniaj twarz chusteczką. To chroni przed przenoszeniem zarazków na innych ludzi.
• Dobrze się odżywiaj, dużo ćwicz i dużo śpij.

Od dłuższego czasu szpitale są traktowane przez MZ jako zło konieczne i niemal wyłącznie jako źródło kosztów. To dla mnie tym mniej zrozumiałe, że w obecnych warunkach zdecydowana większość diagnostyki i leczenia odbywa się właśnie w warunkach szpitalnych – mówi Jerzy Friediger, dyrektor Szpitala Specjalistycznego im. Stefana Żeromskiego w Krakowie.

Pandemia COVID-19 bardzo silnie odcisnęła swoje piętno na szpitalnej internie.

– W zarządzanej przeze mnie placówce – podobnie jak w wielu innych w Polsce – musieliśmy podjąć decyzję o przekształceniu części łóżek internistycznych w te przeznaczone dla pacjentów z COVID-19. Podobnie rzecz miała się w wielu miejscach w kraju: oddziały wewnętrzne z reguły jako pierwsze przekształcano na potrzeby walki z pandemią. W pewnym sensie to naturalne i zrozumiałe, ponieważ to właśnie specjaliści chorób wewnętrznych i personel medyczny z tych oddziałów jest świetnie przygotowany do opieki nad pacjentami covidowymi – mówi Jerzy Friediger, dyrektor Szpitala Specjalistycznego im. Stefana Żeromskiego w Krakowie.

Jak dodaje, trzeba sobie jednak zdawać sprawę, że problemy kadrowe polskiej interny zaczęły się o wiele wcześniej i są skutkiem zaniedbań nie rozwiązywanych od lat.

– Najogólniej mówiąc, ich przyczyną jest fakt, że jakiś czas temu podjęto decyzje, na skutek których specjalizacja z chorób wewnętrznych stała się niezwykle trudna, a przy tym nie gwarantująca atrakcyjnego miejsca pracy. Oczywiście interna jako dziedzina niezwykle obszerna nigdy nie należała do najłatwiejszych ścieżek kształcenia – opisuje dr Jerzy Friediger.

Przypomina, że wyodrębniono z niej szereg węższych dziedzin, które do momentu zmian w systemie kształcenia funkcjonowały jako specjalizacje. Ich wybór był uzależniony wcześniejszą realizacją specjalizacji z interny.

– Obecnie zyskały one status samodzielnych, trwają mniej więcej tyle samo, ile specjalizacja z chorób wewnętrznych. Wielu młodych lekarzy zamiast kształcić się w dziedzinie tak szerokiej i trudnej jak interna, wybiera specjalizację węższą. Po ich ukończeniu i tak zyskują bowiem tytuł samodzielnego specjalisty. Wprawdzie w przypadku tych specjalizacji istnieje obowiązek ukończenia modułu podstawowego z chorób wewnętrznych, ale zazwyczaj jest on w takich wypadkach realizowany nie na oddziale internistycznym, ale na oddziale o innym profilu. Efekt jest taki, że szkolący się lekarze mają rzadko do czynienia z chorymi internistycznymi. Odbija się to z pewnością na jakości kształcenia. Dobitnie potwierdza to też moją opinię na temat modułowego systemu kształcenia, który oceniam jako szkodliwy – wskazuje dyrektor Friediger.

Dyr. Friediger: ministerstwo wprowadziło opinię publiczną w błąd

Jak zwraca uwagę ekspert, nie ma dziś w Polsce poradni internistycznych, a internistów mieli zastąpić lekarze rodzinni.

– Wobec tego interniści mogą znaleźć zatrudnienie albo w oddziałach szpitalnych, albo w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej. Wielu wybiera pracę w POZ, ponieważ nie wiąże się ona z koniecznością dyżurowania i opieką nad bardzo somatycznie obciążonymi pacjentami. Warto przy tym przypomnieć, że pracując w przychodni rodzinnej internista zarobi więcej niż w szpitalu.

– Dziś jesteśmy na najlepszej drodze do katastrofy w szpitalnictwie. Będzie ona miała swoje skutki również dla przyszłych kadr, bo to przecież tylko w szpitalach kształci się nie tylko młodych lekarzy, ale wszystkie zawody medyczne. Nie miejmy złudzeń: medycy zza naszej wschodniej granicy ich nie zastąpią – podkreśla dr Jerzy Friediger.

Źródło: Emilia Grzela, Puls Medycyny, wywiad z dyrektorem Szpitala im. Stefana Żeromskiego w Krakowie panem doktorem Jerzym Friedigerem, 01.02.2022.