Testosteron

Testosteron – podstawowy męski hormon płciowy. Jest produkowany przez komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach.

Testosteron jest reklamowany i sprzedawany jako eliksir życia dla mężczyzn.  

Eliksir życia (łac. elixir vitae) – znany także jako ”eliksir nieśmiertelności” – fikcyjna substancja (płyn, napój) mająca zatrzymywać proces starzenia u osoby, która ją wypiła. Miała dawać młodość i wieczne życie (nieśmiertelność).

Czy mężczyźni mają odpowiednik okresu przejściowego u kobiet? Czy poziom testosteronu zależy od wieku? Czy w związku z tym jest sens wykonywać badanie krwi w celu określenia poziomu testosteronu?

W życiu kobiety szczególną role spełniają zmiany hormonalne. Okres przejściowy inaczej klimakterium to ten okres w życiu kobiety który przypada na lata życia między 45 a 55. W tym czasie zmniejsza się poziom hormonów płciowych kobiety produkowanych w jajnikach i kończy się okres płodności. To jest naturalny okres starzenia się kobiet.

Czy odpowiednikiem menopauzy u kobiet jest andropauza u mężczyzn? Niektórzy uważają, że u starszych mężczyzn ilość produkowanego testosteronu się zmniejsza. Równolegle do tych dyskusji na temat niedoborów testosteronu u mężczyzn rośnie ilość produktów reklamowanych jako substancje, które zwiększają produkcje testosteronu. Rośnie również ilość przepisywanych recept na testosteron.

Trudno się oprzeć reklamie, która przekonuje nas ze testosteron dla mężczyzn jest swoistym eliksirem życia. Eliksirem, który może zatrzymać procesy starzenia i niespecyficzne objawy występujące u wielu mężczyzn w wieku 50 plus:

• uczucia zmęczenia i brak energii życiowej,
• zaburzania nastroju i irytacja,
• mniejsza masa i siła mięśniowa,
• otyłość brzuszna,
• mniejsze libido.

Czy potrzeba kontrolować poziom testosteronu?

Powyższe objawy występują w wielu innych schorzeniach i nie są typowe dla niskiego poziomu testosteronu. W rzeczywistości to choroby, które wpływają na produkcje testosteronu są częstsze w podeszłym wieku mężczyzny. Do nich należą: otyłość, cukrzyca typu 2, przewlekła obturacyjna choroba płuc, osteoporoza, choroby nerek ale także choroby przysadki mózgowej i jąder.

Winowajca nie jest więc niski poziom testosteronu. A rutynowe krwi nie ma najmniejszego sensu.

Hipogonadyzm – termin medyczny określający defekt układu rozrodczego skutkujący dysfunkcją gonad (jajników lub jąder). Nieczynne gonady nie produkują hormonów (testosteronu, estradiolu)) ani gamet (jaj i plemników). Niedobór hormonów skutkuje niewykształceniem się drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych.

Częstotliwość niskiego poziomu testosteronu albo w terminologii medycznej hipogonadism rośnie wraz z wiekiem. W rzeczywistości to choroby, które wpływają na produkcje testosteronu są częstsze w podeszłym wieku mężczyzny. Większość mężczyzn zachowuje normalny poziom testosteronu przez całe życie. Tylko 3-4% mężczyzn powyżej 50 roku życia ma niski poziom testosteronu.

Niski poziom testosteronu mogą sugerować następujące objawy:

• niejsze libido, 

Niedobór testosteronu występuje rzadko

Mężczyźni nie maja okresu płodności który kończy się w określonym wieku tak jak to jest u kobiet.

U zdrowych mężczyzn z normalnym BMI praktycznie nie spotyka się niskiego poziomu testosteronu nawet w podeszłym wieku. Natomiast z wiekiem mężczyzny wzrasta ryzyko otyłości oraz innych chorób cywilizacyjnych.

Nie ma żadnych powodów do rutynowego badania poziomu testosteronu u mężczyzn. A hormonalna terapia zastępcza testosteronem nie jest oczywista u wszystkich pacjentów z niskim poziomem testosteronu.

Hormonalna terapia zastępcza testosteronem jest rekomendowana przy niskim poziomie testosteronu w chorobach przysadki mózgowej i chorobach jader.

W innych schorzeniach brak testosteronu wymaga dalszych badań.

Andropauza

Andropauza – okres w życiu mężczyzny (najczęściej po 50. roku życia), zapowiadający zbliżające się wejście w okres starości z początkiem wystąpienia szeregu dolegliwości w różnych sferach funkcjonowania jednostki, zarówno somatycznej, psychologicznej, jak i seksualnej.

Sam termin „andropauza” bywa często negowany, gdyż nie eksponuje właściwego charakteru zachodzących zmian biologicznych. U mężczyzn nie dochodzi, jak to ma miejsce u kobiet (menopauza, klimakterium), do nieodwracalnego zatrzymania funkcji hormonalnych czy reprodukcyjnych, zostają one jedynie upośledzone czy obniżone. Określenie „andropauza” przyjęło się jednak powszechnie i przydatne jest jako pewnego rodzaju skrót myślowy.

Objawy andropauzy

1.fizykalne (somatyczne): dolegliwości bólowe, ogólne osłabienie fizyczne organizmu, objawy typowych zmian fizycznych:

• mięśniowej o 25%,
• osteopenia),
• insulinooporności (stany przedcukrzycowe),
• nadciśnienie tętnicze,

2.psychiczne (psychologiczne): zaburzenia snu, kłopoty z pamięcią i koncentracją uwagi, zwiększona drażliwość, odczuwanie niepokoju i lęku, obniżenie nastroju i zadowolenia z życia.

3.seksualne: problemy z erekcją, brak odczuwania podniecenia, spadek pożądania seksualnego, obniżenie zadowolenia z życia seksualnego.

Älskar du feelgoodböcker och spännande deckare? Då har du ökat dina chanser att må riktigt bra. Att läsa är bevisat bra för välbefinnandet och som terapi funkar lättsam skönlitteratur allra best.

Att böcker kan ge härliga läsupplevelser – det vet vi. Men att läsning också är bra för vår hälsa kanske inte lika många känner till. Faktum är det till och med finns ett begrepp som heter biblioterapi. Biblioterapi är en terapiform där läsning och samtal om böcker används med syftet att förbättra hälsan och välbefinnandet.

-Läsning verkar fungera som något slags avkoppling och vila – och det är däri som dess terapeutiska kraft också kan ligga. Avkopplingen och vilan ger i sin tur kraft och energi att orka med andra saker, säger Cecilia Petersson, litteraturvetare som forskar kring biblioterapi och läsningens betydelse för hälsan vid Göteborgs universitet.

Cecilia har nyligen gett ut boken Biblioterapi – hälsofrämjande läsning i teori och praktik, där hon reder ut begreppen och beskriver hur man kan använda sig av just biblioterapi.

-Det finns två olika former av biblioterapi. Den ena kallas för ”läsbiblioterapi” och då läser du på egen hand för att främja hälsan. Den andra formen är ”interaktiv biblioterapi” och kan vid första anblicken likna en bokcirkel, men med skillnaden att en ledare ansvarar för diskussionen i gruppen och att samtalen inriktas på deltagarnas liv, säger Cecilia. Men vad är det som gör att litteraturen påverkar vårt välbefinnande och i vilken utsträckning kan den faktiskt hjälpa den som mår dåligt? Ja, det har Cecilia undersökt i flera empiriska studier. Den första omfattades av kvinnor som var sjukskrivna för cancer, posttraumatisk stress, utmattningssyndrom och depression och som läste på egen hand. Alla kvinnorna i studien var vana bokläsare före sjukskrivningen.

I början var de inte i stånd till att läsa alls, och när de väl kunde läsa igen valde de i regel litteratur som de uppfattade som lättare än vad de brukade läsa, till exempel så kallad feelgood och fantasy. När forskarna bad kvinnorna reflektera över hur läsningen påverkat deras hälsa svarade flera att de läste för att komma bort från sjukdomen, att få tänka på annat.

-Det var viktigt att läsningen var lustfylld och inte ett krav. De betraktade läsandet som en paus och en frizon där de kunde slippa tänka på sig själva och kände sig stärkta efteråt, säger Cecilia.

Utomlands är det vanligt att använda självhjälpslitteratur, eller speciellt utvald skönlitteratur som skildrar just de problem som personen har. Boken kan vara ordinerad av en läkare eller psykoterapeut. Men biblioterapi kan också betyda läsning och samtal om nästan vilken skönlitteratur som helst, och det är den typ som Cecilia Pettersson ägnar sin forskning åt. I sina studier har hon bland annat sett hur personer som har problem med smärta upplever att den kan minska med biblioterapi.

-En kvinna som var sjukskriven för utmattning upplevde stor stress inför vanliga hushållssysslor. Men om hon satte på en ljudbok kunde hennes kropp klara av att hänga tvätt och koka kaffe medan hon lyssnade, säger Cecilia.

Hennes forskning visar att biblioterapi kan leda till insikt och personlig mognad, förbättrat självförtroende och ökat socialt välbefinnande samt förbättrad förmåga att utföra vissa vardagsaktiviteter.

-De flesta personer jag har intervjuat har upplevt att de mådde bättre efter biblioterapin, att de till exempel vågade gå ut och träffa folk och att deras självförtroende hade stärkts.

När du läser skönlitteratur i biblioterapeutiskt syfte kan du närma dig dina problem indirekt genom att identifiera dig med bokens karaktärer som befinner sig i en liknande situation.

Du kan också släppa tanken på dina bekymmer genom att ägna dig åt läsning för att koppla av och glömma vardagsbekymmer eller den kris du är mitt uppe i.

-Mina studier visar att lustfylld läsning av skönlitteratur som inte kräver så mycket ger vila och ny kraft. Medan självhjälpsböcker med sin problemfokusering valdes bort eftersom de blev för kravfyllda. Vilken genre du väljer spelar inte så stor roll, men det bör helst inte vara så komplicerat språk och inte för långa texter, säger Cecilia.

Hon betonar att lustaspekten är en viktig del när du läser på egen hand.

-Mitt råd är att läsa sådant du vill läsa och att inte göra läsningen till en prestation. Det viktiga är läsningen i sig. Den ska vara en positiv upplevelse.    Se läsningen som en paus att vila i och bli stärkt av.

Vad är biblioterapi?

Biblioterapi, eller hälsofrämjande läsning, är en metod som handlar om att läsa och samtala om litteratur. Det har visat sig kunna ha en läkande kraft och påverkar hälsan positivt, men har även visat sig kunna påverka självförtroende och personlig utveckling positivt.

Lustläs en roman och få ny energi

1.Du kan läsa på egen hand eller delta i en grupp för interaktiv biblioterapi, som du kan hitta via ditt bibliotek eller studieförbund. I höst drar flera grupper i gång med biblioterapi bland annat i Göteborg.

2.Det går lika bra med ljudbok, e-bok och vanlig bok. Det viktiga är att välja böcker som känns lockande för dig. Helst inte för långa texter eller komplicerat språk. Läs i den mån du hinner och orkar.

3.Börja enkelt: För en del är det läkande att läsa om personer som går igenom problem som liknar ens egna. Andra mår bättre av att läsa något lättsamt och avkopplande långt ifrån det egna livet.

Intresset ökar

De senaste åren har intresset för biblioterapi ökat i Sverige. Numera är bokcirklar som riktar sig till sjukskrivna och personer med lättare psykisk ohälsa inte ovanliga. Idag kan man hitta biblioterapi på kulturhus, bibliotek, behandlingshem, folkuniversitet, sjukhus och äldreboenden.

Vid Ersta Sköndal finns landets första akademiska utbildning i biblioterapi, och våren 2021 startade en universitetsutbildning i biblioterapi vid Göteborgs universitet utformad av Cecilia Pettersson.

Kan man läsa sig frisk?

I USA och Storbritannien är det vanligt att biblioterapi används för att främja psykisk hälsa eller personlig utveckling. I England finns listor med rekommenderad litteratur, en hel del självhjälpslitteratur men även skönlitteratur. Biblioterapi används vanligtvis för sjukdomar som depression och ångest, men ibland används metoden för att lindra stress, för utmattningssyndrom, olika former av drogberoende eller för att bearbeta livskriser, såsom en separation eller förlust av en anhörig eller vän.

Margaretha Eldh, ”Bättre hälsa med biblioterapi”, Hälsa nr 11/2021

Popularna zarówno wśród pacjentów jak i lekarzy.  Svenska Dagbladet alarmuje, że w ciągu ostatnich 10 lat w Szwecji ilość recept na witaminę D wzrosła o 1000 %.  

W farmakoterapii witamina D znajduje zastosowanie przede wszystkim w profilaktyce i leczeniu krzywicy u dzieci oraz osteomalacji i osteoporozy u ludzi starszych.

Pacjenci coraz częściej proszą o oznaczenie poziomu witaminy we krwi i w przypadku niskiego poziomu spodziewają się recepty.

Kilka lat temu brałem udział w konferencji medycznej dla norweskich lekarzy rodzinnych allmenlege w Oslo, gdzie wysłuchałem ciekawego wykładu na temat witaminy D. Skórna produkcja witaminy D często nie jest wystarczająca dla zaspokojenia dobowego zapotrzebowania, nie tylko u mieszkańców północy, ale również w krajach z dużą ilością dni słonecznych

W krajach północy jest za mało światła słonecznego w miesiącach od października do marca. A w Afryce ludzie chowają się przed słońcem w domach lub zakrywają szczelnie niemal całą powierzchnię skóry. Skóra o ciemnej karnacji produkuje witaminę D około sześciu razy wolniej, na skutek pochłaniania promieniowania UV przez barwnik skóry melaninę. Powoduje to, że osoby rasy czarnej mają przeważnie o połowę mniejsze stężenie witaminy D we krwi niż biali.

Około 80–100% potrzebnej dla organizmu ilości witaminy D3 pochodzi z biosyntezy w skórze. Jednak na produkcję w skórze ma wpływ wiele czynników, m.in.: pora roku i dnia, zachmurzenie i zanieczyszczenia powietrza, szerokość geograficzna, stosowanie kremów z filtrem, powierzchnia ciała wystawiona na słońce, pigmentacja oraz starzenie się skóry. 

Dzienna dawka witaminy D u osoby o jasnej karnacji powstaje w trakcie 15 minutowej ekspozycji między godziną 10 a 15.

Witamina D w pokarmach

Najwięcej witaminy D zawiera mięso niektórych ryb (łosoś, dorsz, tuńczyk, śledź, makrela, sardynki, węgorz i inne), wątróbki i żółtko jaj oraz tran.

Nasze mamy i babcie pamiętają z pewnością jak w latach 60 i 70 XX wieku dzieciom podawano tran jako suplement diety. Tran to olej pozyskiwany z wątroby ryb dorszowatych i tkanki tłuszczowej wielorybów i fok. Jest bogaty w Omega 3 i 6 oraz witaminę A i D. Przez stulecia medycyna ludowa stosowała tran jako remedium w leczeniu krzywicy.

W celu zapobieżenia ewentualnym niedoborom witaminy D niektóre produkty spożywcze są w nią wzbogacane. W USA: mleko i jogurt, płatki śniadaniowe, sok pomarańczowy oraz margaryna. W krajach europejskich są to: margaryna i płatki śniadaniowe. W Polsce obligatoryjnie margaryny wzbogaca się w witaminy A i D. Dobowe zapotrzebowanie Amerykańska FDA (Food and Drug Administration) zaleca spożywanie 10 µg (400 j.m.) witaminy D na dobę u dzieci powyżej 4. r.ż. i dorosłych. U osób otyłych, z osteoporozą, o ograniczonej ekspozycji na słońce (obłożnie chorych), z zaburzeniami wchłaniania oraz u nie-Europejczyków może być koniecznym zwiększenie spożycia do 50 μg/dzień (2 000 j.m./dzień). Profilaktyka i leczenie Poziom powyżej 50 nanomoli na litr uważa się za prawidłowy. Poniżej witaminy D między 50 a 25 nanomoli na litr to hipowitaminoza. Poziom witaminy D we krwi poniżej 25 nanomoli na litr świadczy o braku witaminy D – awitaminoza. Dawki witaminy D ustalane indywidualnie i zależą od konkretnej sytuacji klinicznej. Ze względu na ścisły związek poziomu witaminy D z poziomem wapnia, należy go monitorować. Skutki nadmiaru Nie jest możliwe wywołanie hiperwitaminozy przy zwykłej diecie lub intensywnej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Poziom witaminy D przekraczający 100 mikrogramów uważa się za potencjalnie toksyczny i prowadzący do hiperkalcemii i hiperfosfatemii. Objawy nadmiaru witmaniny D są związane z hiperkalcemią. Przy towarzyszącej hiperkalciurii może dochodzić do tworzenia złogów nerkowych (kamica nerkowa), a także zwapnień (nefrokalcynoza), następnie do niewydolności nerek. Dlatego stosowanie suplementów diety w tym witaminy D należy konsultować z lekarzem rodzinnym.