Czy alergia może wystąpić w każdym wieku? Jaką rolę odgrywają predyspozycje genetyczne? Czy można skutecznie leczyć alergię? Na te i inne pytania odpowiada specjalista. Z prof.dr hab.n.med. Zbigniewem Bartuzim rozmawia Maja Erdmann

Na czym polega mechanizm powstawania alergii dróg oddechowych?

Alergia to dolegliwość polegająca na nadmiernej reakcji organizmu przy kontakcie z alergenami, czyli czynnikami wywołującymi reakcję, występującymi w otoczeniu człowieka – roztoczami, bakteriami, wirusami, środkami chemicznymi, pokarmami, lekami…

Alergia jest chorobą ogólnoustrojową i może dotyczyć każdego narządu i układu człowieka, w tym bardzo często układu oddechowego. Mechanizm powstawania alergii dróg oddechowych jest bardzo złożony – bierze w nim udział układ immunologiczny, szereg komórek, przeciwciał, interleukin itd. Ta nadmierna reakcja na alergeny może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego nazywanego zapaleniem alergicznym, którego konsekwencją są m.in. choroby alergiczne układu oddechowego, takie jak alergiczny nieżyt nosa czy astma oskrzelowa.

Statystyki mówią, że alergia coraz częściej jest diagnozowana u dzieci i dorosłych. Dlaczego tak się dzieje?

Choroby alergiczne występują w każdym wieku. W grupach wiekowych do 10. roku życia choroba alergiczna jest diagnozowana nawet u 60 proc. populacji, a w starszych grupach wiekowych – u 20-30 proc. osób. Alergia jest chorobą ogólnoustrojową i często u jednego pacjenta obejmuje kilka narządów.

Najczęstszymi chorobami alergicznymi w populacji polskiej są:

• alergiczny nieżyt nosa i spojówek,
• astma oskrzelowa,
• alergie skórne, takie jak atopowe zapalenie skóry, pokrzywka itp.

W ostatnich latach ośrodki epidemiologiczne na całym świecie notują niebywały wzrost występowania alergii pokarmowych, a także – co jest szczególnie niepokojące – najbardziej groźnej formy alergii, czyli wstrząsu anafilaktycznego. Dodam, że w Europie liczba alergików pokarmowych zwiększyła się w ciągu ostatnich 10 lat dwukrotnie, a liczba pacjentów trafiających na szpitalne oddziały ratunkowe z powodu niepożądanych reakcji pokarmowych wzrosła siedmiokrotnie.

Czy z czasem będziemy bardziej narażeni na różnego rodzaju alergie?

Niestety, dane dostarczane przez ośrodki  epidemiologiczne w Europie i na świecie wskazują, że ten niekorzystny, wzrostowy trend będzie dominował w przyszłości. Sugeruje się, że w roku 2026 połowa populacji europejskiej będzie cierpiała na jakieś formy alergii.

Przyczyny tego niekorzystnego zjawiska są wielorakie, z całą pewnością należą do nich: westernizacja naszego życia, zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, powszechne stosowanie antybiotyków, również w produkcji zwierzęcej, powszechne stosowanie dodatków do pokarmów, czyli konserwantów, poprawiaczy smaku, emulgatorów.

Nie ma alergii bez alergenu. Zatem najważniejsze jest ustalanie czynnika powodującego alergię i jego eliminacja z otoczenia lub diety.

Alergikiem można się stać w każdym momencie życia?

Oczywiście, że tak. Alergia może wystąpić w każdym wieku. Pierwsze objawy alergii obserwujemy zarówno u noworodków, jak i u osób w wieku podeszłym i starczym.

Jeżeli rodzice są alergikami, to czy dziecko jest bardziej narażone na wystąpienie alergii?

Predyspozycje genetyczne odgrywają ważną rolę, choć do wystąpienia samej choroby alergicznej potrzeba koincydencji szeregu innych czynników. Udowodniono, że jeżeli jedno z rodziców ma alergię, to ryzyko wystąpienia alergii u dziecka wynosi 40 proc. A jeśli alergię ma dwoje rodziców, to ryzyko takie sięga już 80 proc., co nie znaczy, że tak musi się stać. Ogromne znaczenie mają tzw. czynniki środowiskowe.

Jakie są pierwsze objawy alergii dróg oddechowych? Kiedy zgłosić się do lekarza?

Alergia może dotyczyć zarówno górnych, jak i dolnych dróg oddechowych. W przypadku tych pierwszych świąd i łzawienie oczu, zwłaszcza w okresie pylenia roślin uczulających, powinny skłonić nas do konsultacji specjalistycznych. Przedłużający się kaszel, duszność, spadek wydolności oddechowej, chrypka to objawy, które powinniśmy zgłosić lekarzowi.

Jak pacjentowi może pomóc alergolog?

W większości problemów związanych z alergią o właściwym postępowaniu decyduje odpowiednio dobrana diagnostyka i określenie czynnika przyczynowego. Zatem postawienie diagnozy, dobór odpowiedniego leczenia, edukacja i profilaktyka to te korzyści, których możemy oczekiwać od specjalisty alergologa.

Czy można się leczyć na własną rękę?

Z całą pewnością nie. Trzeba pamiętać, że alergia jest zwykle chorobą przewlekłą, związaną z toczącym się stanem zapalnym. Tak się dzieje np. w astmie oskrzelowej. Odpowiednia kontrola choroby, dobranie skutecznych leków, ich właściwe dawkowanie leżą w kompetencjach specjalisty.

Zaniedbania w tym zakresie grożą poważnymi, często nieodwracalnymi konsekwencjami.

Załóżmy, że usłyszeliśmy diagnozę, na czym polega dalsze leczenie? Na ile jest ono skuteczne?

W alergologii przyjęty jest paradygmat – nie ma alergii bez alergenu. Zatem najważniejsze jest ustalenie czynnika powodującego alergię i jego eliminacja z otoczenia lub diety.

W przypadku nadwrażliwości na pyłki roślin, alergeny kurzu domowego, sierść kota, jady owadów błonkoskrzydłych stosujemy immunoterapię. Jest to forma odczulania chorego dająca dużą szansę na pozbycie się lub złagodzenie objawów nadwrażliwości.

W przypadku astmy, alergicznego nieżytu nosa i spojówek, pokrzywki, atopowego zapalenia skóry stosujemy, w zależności od stopnia zaawansowania choroby, m.in. leki antyhistaminowe, steroidowe, antyleukotrienowe.

Trzeba pamiętać, że osoby zagrożone wstrząsem anafilaktycznym (alergia pokarmowa, alergia na leki czy na jady owadów) należy koniecznie zaopatrzyć w adrenalinę.

W przypadku ciężkich, przewlekłych chorób alergicznych od kilkunastu lat stosujemy tzw. leki biologiczne. Są to przeciwciała monoklonalne, które podawane w formie iniekcji pozwalają osiągnąć spektakularne ustąpienie objawów choroby. W klinice, którą prowadzę, tę formę terapii stosujemy z bardzo dobrym efektem u chorych z ciężką astmą, atopowym zapaleniem skóry, pokrzywką, zapaleniem zatok z polipami.

Prof.dr hab.n.med. Zbigniew Bartuzi – alergolog i gastroenterolog, kierownik Katedry i Kliniki Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

„Diagnoza: alergia”, Świat Zdrowia, Kwiecień 2023, Nr 3.