Wiosna w powietrzu

Drzewa pączkują, rośnie trawa, a Ty świszczesz, kichasz i leje Ci się z nosa. Pąki pęcznieją, robi się pięknie, a Ty tego nie widzisz, bo zbyt swędzą Cię łzawiące oczy. Chcesz zakopać się w łóżku bo Twój układ odpornościowy wytwarza irytującą hiperreakcję na pyłki drzew, co sprawia, że czujesz się, jakbyś miała/miał katar. Takie objawy mogą wystąpić o dowolnej porze roku     w reakcji na obecność sierści zwierzęcej lub kurzu.

Witaj w klubie ! Alergie, w tym wziewne (katar sienny), pokarmowe, skórne (takie jak egzema), znajdują się wśród najczęstszych schorzeń w Europie i USA. Aż 150 mln Europejczyków i ponad 50 mln Amerykanów cierpi z powodu przewlekłych alergii.

Definicja

Katar sienny, alergiczny nieżyt nosa – alergiczne lub sezonowe zapalenie błony śluzowej nosa to objawowe zapalenie błony śluzowej nosa wywołane reakcją IgE-zależną. Wskutek reakcji organizmu na alergen (głównie pyłki roślin) immunoglobuliny dróg oddechowych powodują uwalnianie drażniącej błonę śluzową nosa histaminy.

Odnośnie do kataru siennego używa się też pojęcia pyłkowica, które obejmuje alergiczne lub sezonowe zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek wraz z dolegliwościami towarzyszącymi, jak napady astmy oskrzelowej, alergiczne reakcje skóry lub układu pokarmowego.

Innymi funkcjonującymi w obiegu określeniami schorzenia są: alergia pyłkowa, gorączka sienna, uczulenie sienne.

Występowanie

Alergiczny nieżyt nosa dotyka około 20 % populacji ogólnej. Najczęściej występuje w wieku 5-40. Wielu chorych „wyrasta” z alergii po 30 roku życia.

Nieżyt pyłkowy nosa ujawnia się pomiędzy 7 a 14 rokiem życia.

Do 6 roku życia istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia astmy, po 6 roku życia występuje głównie ryzyko rozwoju alergicznego nieżytu nosa.

Występowanie kataru siennego wzrosło z 1 % na początku XX wieku do 20 % na początku XXI wieku.

Hipoteza higieniczna

Przyczyną alergii jest upośledzenie układu odpornościowego, nadmiernie reagującego na  szkodliwe obce cząsteczki, postrzegane jako zagrożenie. Co powoduje ze system immunologiczny staje się nadreaktywny? Coraz więcej prac medycznych łączy alergie z zaburzeniami w obrębie mikrobiomu – obecnością lub nieobecnością  kluczowych szczepów bakterii i innych drobnoustrojów, stanowiących istotny element systemu immunologicznego. Zgodnie z „hipotezą higieniczną” dzieci z większą liczbą starszego rodzeństwa najrzadziej doświadczają kataru siennego. W ciągu ostatniego wieku zmniejszania się rodziny, poprawy wyposażenia gospodarstwa domowego i wyższych standardów w zakresie higieny osobistej nastąpiło ograniczenie możliwości przenoszenia infekcji w młodych rodzinach. Mogło to skutkować większym rozpowszechnieniem klinicznej ekspresji atopii, wcześniej objawiającej się u ludzi zamożniejszych, jak to wydaje się mieć miejsce w przypadku kataru siennego.

Antybiotyki to oczywisty winowajca modyfikacji układu odpornościowego przez mikrobiom. Leki mające zabijać patogeny, dziesiątkują również drobnoustroje, na które nie powinny oddziaływać (zwane również dobrymi bakteriami).

Przyczyny – alergeny wziewne

Choroba wywołana jest uczuleniem na pyłek roślin, czyli męskich komórek rozrodczych roślin, unoszący się w powietrzu w porze kwitnienia. Głównym narządem reakcji alergicznej w pyłkowicy jest błona śluzowa nosa i spojówki oraz gardło i oskrzela, a osoby chore najczęściej są uczulone na pyłki traw i zbóż (około 80%), drzew (około 35%) i bylicy (8%).

Alergeny wziewne (inhalacyjne) – są to alergeny występujące w powietrzu, które dostają się do organizmu drogą wziewną.

Najczęściej spotykane alergeny wziewne to:

• pyłki roślin wywołujące alergię szczególnie często i występujące w polskim klimacie w okresie od marca do października, głównie pyłki drzew wiatropylnych (np. brzozy, olchy, wierzby, topoli, dębu), traw i zbóż (rośliny uprawne z rodziny traw) oraz chwastów (bylicy, komosy, pokrzywy zwyczajnej, babki lancetowatej). W Polsce zdecydowanie częściej uczulają trawy i chwasty niż pyłki drzew, co związane jest z powszechnością tego typu roślinności i dłuższym okresem pylenia.
• sierść zwierzęca – najsilniejsze właściwości uczulające wykazują alergeny kota (ponad 50% uczulonych na alergeny zwierzęce). W dalszej kolejności wymienia się alergeny psa, świnki morskiej, myszy i królika – wszystkie zawarte są tak w sierści i złuszczonym naskórku, jak i w wydzielinach (ślina) i wydalinach (mocz i kał) tych zwierząt.
• kurz – jego potencjał alergizujący jest związany z istnieniem w nim roztoczy, ich odchodów lub fragmentów tkanek. Gatunkiem odpowiedzialnym zwykle za alergiczne właściwości kurzu jest Dermatophagoides pteronyssinus.

Objawy

Przebieg pyłkowicy zależy od właściwości indywidualnych chorego. Mogą przeważyć dolegliwości ze strony oczu lub dolegliwości ze strony nosa.         Oba narządy mogą być dotknięte pyłkowicą w równym stopniu:

• wodnisty katar nosa, swędzenie nosa, zatkanie nosa,
• kichanie,
• zaczerwienione i swędzące oczy, łzawienie oczu.

Nasilenie jej objawów w sezonie pylenia ma ścisły związek z aktualnym stężeniem uczulającego pyłku w powietrzu.

Do objawów alergii należy uczucie zmęczenia które może wpływać niekorzystnie na dzieci w wieku szkolnym oraz pracujące osoby dorosłe.

Uwalniana z komórek tucznych histamina pobudza obwodowe nerwy czuciowe, powodując napady kichania. Ten i inne mediatory procesu zapalnego doprowadzają też do pojawienia się obfitej i wodnistej wydzieliny z nosa, zwanej katarem siennym. Wszystkiemu towarzyszy blokada nosa będąca odczuwalnym skutkiem obrzęku błony śluzowej oraz uporczywy świąd.

Choć objawy nosowe pyłkowicy są najczęstsze, nie należą do jedynych. Chorzy mogą cierpieć również na alergiczne zapalenie spojówek (świąd, pieczenie i przekrwienie spojówek, łzawienie oczu i obrzęk powiek), astmę pyłkową (napadowy, suchy kaszel) lub dolegliwości skórne (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, zaostrzony przebieg atopowego zapalenia skóry).

Diagnostyka

Diagnostyka choroby obejmuje najczęściej wywiad, badanie przedmiotowe, testy skórne, ocenę przeciwciał IgE oraz próby prowokacyjne.

Diagnostyka różnicowa

Objawy alergicznego nieżytu nosa i alergicznego zapalenia spojówek przypominają objawy choroby przeziębieniowej. Infekcja wirusowa w odróżnieniu od alergii powoduje również bóle gardła i podwyższona temperaturę ciała. Katar nosa w infekcji jest gesty i zabarwiony na kolor żółty lub zielony podczas gdy w alergicznym nieżycie nosa występuje wodnista, śluzowa wydzielina.

Leczenie

W leczeniu stosuje się leczenie przyczynowe (eliminację alergenu oraz immunoterapię) lub leczenie objawowe (leki przeciwhistaminowe, obkurczające błonę śluzową, kortykosteroidy).

W terapii chorób alergicznych wywołanych aktywnością alergenów kluczową rolę odgrywają:

• leczenie przyczynowe – immunoterapia swoista stosowana w chorobach atopowych w razie niemożności eliminacji alergenu. Wówczas podejmuje się próbę uzyskania niewrażliwości na czynnik uczulający na drodze tzw. odczulania swoistego. Polega ono na kontrolowanym podawaniu pacjentowi stopniowo zwiększanych dawek alergenu aż do momentu, gdy organizm chorego przestaje na niego reagować.
• leczenie objawowe – stosowane powszechnie i z dużą doraźną skutecznością, zwłaszcza wśród pacjentów uczulonych na alergeny wziewne. Lekami pierwszego rzutu w terapii alergii są leki przeciwhistaminowe drugiej generacji. W odróżnieniu od leków przeciwhistaminowych I generacji, preparaty nie oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy i nie wpływają na sprawność psychomotoryczną pacjentów. Wynika to z faktu, że cechuje je wyższe powinowactwo do receptora histaminowego H1.

Leki przeciwhistaminowe drugiej generacji (nazywane również niesedatywnymi lekami przeciwhistaminowymi) są pozbawione działania uspakajającego, typowego dla leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji. Naleza do nich: cetyryzyna (Zyrtec), loratadyna (Claritin), desloratadyna (Aerius). Leki te oddziałują na ten sam układ produkcji histaminy w organizmie, który generuje objawy alergii. Jednak w mniejszym stopniu  przekraczają barierę krew-mózg,  a zatem w ich przypadku zgłasza się mniej działań niepożądanych.