Definicja

Zapaleniu zatok zwykle towarzyszy zapalenie nosa co bywa określane terminem łacińskim rhinosinusitis. Zapalenie zatok i nosa jest częstą chorobą spotykaną w praktyce lekarza rodzinnego.

Dzieci mają słabo rozwinięte zatoki dlatego zapalenie zatok szczękowych poniżej 7-8 roku życia nie występuje. Zatoki czołowe rozwijają się dopiero w wieku kilkunastu lat.

W USA i Europie w ciągu roku około 10–30 % ludności choruje na zapalenie zatok. Około 90 % dorosłych miało kiedyś w życiu zapalenie zatok i nosa. Koszty leczenia zapalenia zatok w krajach zachodnich są wysokie – w tym koszty niepotrzebnego leczenia antybiotykami – wirusowego zapalenia zatok.

Czynniki etiologiczne

Zapalenie zatok i nosa trwające do 10 dni ma etiologię wirusową, a zapalenie zatok i nosa trwające powyżej 10 dni ma etiologię bakteryjną. Infekcja zaczyna się od błony śluzowej nosa i przechodzi na śluzówki zatok – najczęściej szczękowej.

Najczęstszą przyczyną zapalenia zatok i nosa są wirusy (rhinowirusy, wirusy grypy i paragrypy). Bakteryjne zapalenie zatok wywołują najczęściej bakterie : Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis oraz bakterie beztlenowe.

Ostre zapalenie zatok trwa poniżej 4 tygodni, średnio 2,5 tygodnia. Przewlekłe zapalenie zatok to stan, kiedy objawy zapalenia zatok utrzymują się powyżej 12 tygodni.

Ostre zapalenie zatok

Według Amerykańskiej Akademii Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi do rozpoznania zapalenia zatok wymagane jest istnienie 2 objawów ”dużych” i 2 objawów ”małych”.

Objawy duże :

• ból lub ucisk w okolicy twarzy,
• uczucie ”nabrzmienia” twarzy,
• gorączka (zapalenie ostre),
• niedrożność nosa,
• zaburzenia węchu,
• ropna wydzielina w nosie lub jej ściekanie po tylnej ścianie gardła,

Objawy małe :

• ból głowy,
• bóle zębów,
• ból lub uczucie zatkania ucha,
• kaszel,
• przykry zapach z ust,
• stany podgorączkowe (zapalenie przewlekłe),
• uczucie zmęczenia (zapalenie przewlekłe).

Diagnoza

Lekarz rodzinny rozpoznaje ostre zapalenie zatok na podstawie typowej historii choroby i objawów. Najpierw pacjent ma objawy choroby przeziębieniowej a potem zatkany nos i jednostronny ból głowy (świadczący o zajęciu zatoki szczękowej lub czołowej). Ostremu zapaleniu zatok towarzyszy zwykle gorączka.

Typowe objawy przewlekłego zapalenia zatok to : przewlekły katar i uczucie zatkania nosa, pulsujący ból w okolicy policzka lub czoła. Ból nasila się przy pochyleniu głowy do przodu. Niektórzy pacjenci zgłaszają osłabiony węch. Gorączka jest objawem rzadko występującym w przewlekłym zapaleniu zatok i nosa.

Czasami do postawienia diagnozy konieczne jest wykonanie badań:

• rynoskopia przednia, czyli oglądanie błony śluzowej nosa ujawnia obecność wydzieliny ropnej i obrzęk błony śluzowej nosa,
• TK (tomografia komputerowa) zatok przewlekłym zapaleniu zatok,
• badanie endoskopowe zatok.

Badania krwi (morfologia z obrazem, CRP) i badanie bakteriologiczne wymazu z nosa ma w zapaleniu zatok i nosa ograniczone zastosowanie.

Leczenie

W dużej ilości przypadków zapalenia zatok i nosa dochodzi do spontanicznego wyleczenia.

Leczenie zapalenia zatok to przede wszystkim odpoczynek i picie dużej ilości płynów żeby rozrzedzić śluz w nosie i zatokach. Czasami pomaga nawadnianie nosa i zatok roztworami soli fizjologicznej.

W przypadku objawów zapalenia zatok i nosa trwających do 10 dni wystarcza leczenie kortykosteroidami donosowymi. Ewentualnie leki przeciwbólowe : paracetamol lub ibuprofen.

Nasilające się objawy zapalenia zatok i nosa trwające powyżej 7-10 dni wymagają leczenia antybiotykiem, sterydami donosowymi i lekami przeciwbólowymi.