Testosteron

Testosteron – podstawowy męski hormon płciowy. Jest produkowany przez komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach.

Testosteron jest reklamowany i sprzedawany jako eliksir życia dla mężczyzn.  

Eliksir życia (łac. elixir vitae) – znany także jako ”eliksir nieśmiertelności” – fikcyjna substancja (płyn, napój) mająca zatrzymywać proces starzenia u osoby, która ją wypiła. Miała dawać młodość i wieczne życie (nieśmiertelność).

Czy mężczyźni mają odpowiednik okresu przejściowego u kobiet? Czy poziom testosteronu zależy od wieku? Czy w związku z tym jest sens wykonywać badanie krwi w celu określenia poziomu testosteronu?

W życiu kobiety szczególną role spełniają zmiany hormonalne. Okres przejściowy inaczej klimakterium to ten okres w życiu kobiety który przypada na lata życia między 45 a 55. W tym czasie zmniejsza się poziom hormonów płciowych kobiety produkowanych w jajnikach i kończy się okres płodności. To jest naturalny okres starzenia się kobiet.

Czy odpowiednikiem menopauzy u kobiet jest andropauza u mężczyzn? Niektórzy uważają, że u starszych mężczyzn ilość produkowanego testosteronu się zmniejsza. Równolegle do tych dyskusji na temat niedoborów testosteronu u mężczyzn rośnie ilość produktów reklamowanych jako substancje, które zwiększają produkcje testosteronu. Rośnie również ilość przepisywanych recept na testosteron.

Trudno się oprzeć reklamie, która przekonuje nas ze testosteron dla mężczyzn jest swoistym eliksirem życia. Eliksirem, który może zatrzymać procesy starzenia i niespecyficzne objawy występujące u wielu mężczyzn w wieku 50 plus:

• uczucia zmęczenia i brak energii życiowej,
• zaburzania nastroju i irytacja,
• mniejsza masa i siła mięśniowa,
• otyłość brzuszna,
• mniejsze libido.

Czy potrzeba kontrolować poziom testosteronu?

Powyższe objawy występują w wielu innych schorzeniach i nie są typowe dla niskiego poziomu testosteronu. W rzeczywistości to choroby, które wpływają na produkcje testosteronu są częstsze w podeszłym wieku mężczyzny. Do nich należą: otyłość, cukrzyca typu 2, przewlekła obturacyjna choroba płuc, osteoporoza, choroby nerek ale także choroby przysadki mózgowej i jąder.

Winowajca nie jest więc niski poziom testosteronu. A rutynowe krwi nie ma najmniejszego sensu.

Hipogonadyzm – termin medyczny określający defekt układu rozrodczego skutkujący dysfunkcją gonad (jajników lub jąder). Nieczynne gonady nie produkują hormonów (testosteronu, estradiolu)) ani gamet (jaj i plemników). Niedobór hormonów skutkuje niewykształceniem się drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych.

Częstotliwość niskiego poziomu testosteronu albo w terminologii medycznej hipogonadism rośnie wraz z wiekiem. W rzeczywistości to choroby, które wpływają na produkcje testosteronu są częstsze w podeszłym wieku mężczyzny. Większość mężczyzn zachowuje normalny poziom testosteronu przez całe życie. Tylko 3-4% mężczyzn powyżej 50 roku życia ma niski poziom testosteronu.

Niski poziom testosteronu mogą sugerować następujące objawy:

• niejsze libido, 

Niedobór testosteronu występuje rzadko

Mężczyźni nie maja okresu płodności który kończy się w określonym wieku tak jak to jest u kobiet.

U zdrowych mężczyzn z normalnym BMI praktycznie nie spotyka się niskiego poziomu testosteronu nawet w podeszłym wieku. Natomiast z wiekiem mężczyzny wzrasta ryzyko otyłości oraz innych chorób cywilizacyjnych.

Nie ma żadnych powodów do rutynowego badania poziomu testosteronu u mężczyzn. A hormonalna terapia zastępcza testosteronem nie jest oczywista u wszystkich pacjentów z niskim poziomem testosteronu.

Hormonalna terapia zastępcza testosteronem jest rekomendowana przy niskim poziomie testosteronu w chorobach przysadki mózgowej i chorobach jader.

W innych schorzeniach brak testosteronu wymaga dalszych badań.

Andropauza

Andropauza – okres w życiu mężczyzny (najczęściej po 50. roku życia), zapowiadający zbliżające się wejście w okres starości z początkiem wystąpienia szeregu dolegliwości w różnych sferach funkcjonowania jednostki, zarówno somatycznej, psychologicznej, jak i seksualnej.

Sam termin „andropauza” bywa często negowany, gdyż nie eksponuje właściwego charakteru zachodzących zmian biologicznych. U mężczyzn nie dochodzi, jak to ma miejsce u kobiet (menopauza, klimakterium), do nieodwracalnego zatrzymania funkcji hormonalnych czy reprodukcyjnych, zostają one jedynie upośledzone czy obniżone. Określenie „andropauza” przyjęło się jednak powszechnie i przydatne jest jako pewnego rodzaju skrót myślowy.

Objawy andropauzy

1.fizykalne (somatyczne): dolegliwości bólowe, ogólne osłabienie fizyczne organizmu, objawy typowych zmian fizycznych:

• mięśniowej o 25%,
• osteopenia),
• insulinooporności (stany przedcukrzycowe),
• nadciśnienie tętnicze,

2.psychiczne (psychologiczne): zaburzenia snu, kłopoty z pamięcią i koncentracją uwagi, zwiększona drażliwość, odczuwanie niepokoju i lęku, obniżenie nastroju i zadowolenia z życia.

3.seksualne: problemy z erekcją, brak odczuwania podniecenia, spadek pożądania seksualnego, obniżenie zadowolenia z życia seksualnego.

Älskar du feelgoodböcker och spännande deckare? Då har du ökat dina chanser att må riktigt bra. Att läsa är bevisat bra för välbefinnandet och som terapi funkar lättsam skönlitteratur allra best.

Att böcker kan ge härliga läsupplevelser – det vet vi. Men att läsning också är bra för vår hälsa kanske inte lika många känner till. Faktum är det till och med finns ett begrepp som heter biblioterapi. Biblioterapi är en terapiform där läsning och samtal om böcker används med syftet att förbättra hälsan och välbefinnandet.

-Läsning verkar fungera som något slags avkoppling och vila – och det är däri som dess terapeutiska kraft också kan ligga. Avkopplingen och vilan ger i sin tur kraft och energi att orka med andra saker, säger Cecilia Petersson, litteraturvetare som forskar kring biblioterapi och läsningens betydelse för hälsan vid Göteborgs universitet.

Cecilia har nyligen gett ut boken Biblioterapi – hälsofrämjande läsning i teori och praktik, där hon reder ut begreppen och beskriver hur man kan använda sig av just biblioterapi.

-Det finns två olika former av biblioterapi. Den ena kallas för ”läsbiblioterapi” och då läser du på egen hand för att främja hälsan. Den andra formen är ”interaktiv biblioterapi” och kan vid första anblicken likna en bokcirkel, men med skillnaden att en ledare ansvarar för diskussionen i gruppen och att samtalen inriktas på deltagarnas liv, säger Cecilia. Men vad är det som gör att litteraturen påverkar vårt välbefinnande och i vilken utsträckning kan den faktiskt hjälpa den som mår dåligt? Ja, det har Cecilia undersökt i flera empiriska studier. Den första omfattades av kvinnor som var sjukskrivna för cancer, posttraumatisk stress, utmattningssyndrom och depression och som läste på egen hand. Alla kvinnorna i studien var vana bokläsare före sjukskrivningen.

I början var de inte i stånd till att läsa alls, och när de väl kunde läsa igen valde de i regel litteratur som de uppfattade som lättare än vad de brukade läsa, till exempel så kallad feelgood och fantasy. När forskarna bad kvinnorna reflektera över hur läsningen påverkat deras hälsa svarade flera att de läste för att komma bort från sjukdomen, att få tänka på annat.

-Det var viktigt att läsningen var lustfylld och inte ett krav. De betraktade läsandet som en paus och en frizon där de kunde slippa tänka på sig själva och kände sig stärkta efteråt, säger Cecilia.

Utomlands är det vanligt att använda självhjälpslitteratur, eller speciellt utvald skönlitteratur som skildrar just de problem som personen har. Boken kan vara ordinerad av en läkare eller psykoterapeut. Men biblioterapi kan också betyda läsning och samtal om nästan vilken skönlitteratur som helst, och det är den typ som Cecilia Pettersson ägnar sin forskning åt. I sina studier har hon bland annat sett hur personer som har problem med smärta upplever att den kan minska med biblioterapi.

-En kvinna som var sjukskriven för utmattning upplevde stor stress inför vanliga hushållssysslor. Men om hon satte på en ljudbok kunde hennes kropp klara av att hänga tvätt och koka kaffe medan hon lyssnade, säger Cecilia.

Hennes forskning visar att biblioterapi kan leda till insikt och personlig mognad, förbättrat självförtroende och ökat socialt välbefinnande samt förbättrad förmåga att utföra vissa vardagsaktiviteter.

-De flesta personer jag har intervjuat har upplevt att de mådde bättre efter biblioterapin, att de till exempel vågade gå ut och träffa folk och att deras självförtroende hade stärkts.

När du läser skönlitteratur i biblioterapeutiskt syfte kan du närma dig dina problem indirekt genom att identifiera dig med bokens karaktärer som befinner sig i en liknande situation.

Du kan också släppa tanken på dina bekymmer genom att ägna dig åt läsning för att koppla av och glömma vardagsbekymmer eller den kris du är mitt uppe i.

-Mina studier visar att lustfylld läsning av skönlitteratur som inte kräver så mycket ger vila och ny kraft. Medan självhjälpsböcker med sin problemfokusering valdes bort eftersom de blev för kravfyllda. Vilken genre du väljer spelar inte så stor roll, men det bör helst inte vara så komplicerat språk och inte för långa texter, säger Cecilia.

Hon betonar att lustaspekten är en viktig del när du läser på egen hand.

-Mitt råd är att läsa sådant du vill läsa och att inte göra läsningen till en prestation. Det viktiga är läsningen i sig. Den ska vara en positiv upplevelse.    Se läsningen som en paus att vila i och bli stärkt av.

Vad är biblioterapi?

Biblioterapi, eller hälsofrämjande läsning, är en metod som handlar om att läsa och samtala om litteratur. Det har visat sig kunna ha en läkande kraft och påverkar hälsan positivt, men har även visat sig kunna påverka självförtroende och personlig utveckling positivt.

Lustläs en roman och få ny energi

1.Du kan läsa på egen hand eller delta i en grupp för interaktiv biblioterapi, som du kan hitta via ditt bibliotek eller studieförbund. I höst drar flera grupper i gång med biblioterapi bland annat i Göteborg.

2.Det går lika bra med ljudbok, e-bok och vanlig bok. Det viktiga är att välja böcker som känns lockande för dig. Helst inte för långa texter eller komplicerat språk. Läs i den mån du hinner och orkar.

3.Börja enkelt: För en del är det läkande att läsa om personer som går igenom problem som liknar ens egna. Andra mår bättre av att läsa något lättsamt och avkopplande långt ifrån det egna livet.

Intresset ökar

De senaste åren har intresset för biblioterapi ökat i Sverige. Numera är bokcirklar som riktar sig till sjukskrivna och personer med lättare psykisk ohälsa inte ovanliga. Idag kan man hitta biblioterapi på kulturhus, bibliotek, behandlingshem, folkuniversitet, sjukhus och äldreboenden.

Vid Ersta Sköndal finns landets första akademiska utbildning i biblioterapi, och våren 2021 startade en universitetsutbildning i biblioterapi vid Göteborgs universitet utformad av Cecilia Pettersson.

Kan man läsa sig frisk?

I USA och Storbritannien är det vanligt att biblioterapi används för att främja psykisk hälsa eller personlig utveckling. I England finns listor med rekommenderad litteratur, en hel del självhjälpslitteratur men även skönlitteratur. Biblioterapi används vanligtvis för sjukdomar som depression och ångest, men ibland används metoden för att lindra stress, för utmattningssyndrom, olika former av drogberoende eller för att bearbeta livskriser, såsom en separation eller förlust av en anhörig eller vän.

Margaretha Eldh, ”Bättre hälsa med biblioterapi”, Hälsa nr 11/2021

Popularna zarówno wśród pacjentów jak i lekarzy.  Svenska Dagbladet alarmuje, że w ciągu ostatnich 10 lat w Szwecji ilość recept na witaminę D wzrosła o 1000 %.  

W farmakoterapii witamina D znajduje zastosowanie przede wszystkim w profilaktyce i leczeniu krzywicy u dzieci oraz osteomalacji i osteoporozy u ludzi starszych.

Pacjenci coraz częściej proszą o oznaczenie poziomu witaminy we krwi i w przypadku niskiego poziomu spodziewają się recepty.

Kilka lat temu brałem udział w konferencji medycznej dla norweskich lekarzy rodzinnych allmenlege w Oslo, gdzie wysłuchałem ciekawego wykładu na temat witaminy D. Skórna produkcja witaminy D często nie jest wystarczająca dla zaspokojenia dobowego zapotrzebowania, nie tylko u mieszkańców północy, ale również w krajach z dużą ilością dni słonecznych

W krajach północy jest za mało światła słonecznego w miesiącach od października do marca. A w Afryce ludzie chowają się przed słońcem w domach lub zakrywają szczelnie niemal całą powierzchnię skóry. Skóra o ciemnej karnacji produkuje witaminę D około sześciu razy wolniej, na skutek pochłaniania promieniowania UV przez barwnik skóry melaninę. Powoduje to, że osoby rasy czarnej mają przeważnie o połowę mniejsze stężenie witaminy D we krwi niż biali.

Około 80–100% potrzebnej dla organizmu ilości witaminy D3 pochodzi z biosyntezy w skórze. Jednak na produkcję w skórze ma wpływ wiele czynników, m.in.: pora roku i dnia, zachmurzenie i zanieczyszczenia powietrza, szerokość geograficzna, stosowanie kremów z filtrem, powierzchnia ciała wystawiona na słońce, pigmentacja oraz starzenie się skóry. 

Dzienna dawka witaminy D u osoby o jasnej karnacji powstaje w trakcie 15 minutowej ekspozycji między godziną 10 a 15.

Witamina D w pokarmach

Najwięcej witaminy D zawiera mięso niektórych ryb (łosoś, dorsz, tuńczyk, śledź, makrela, sardynki, węgorz i inne), wątróbki i żółtko jaj oraz tran.

Nasze mamy i babcie pamiętają z pewnością jak w latach 60 i 70 XX wieku dzieciom podawano tran jako suplement diety. Tran to olej pozyskiwany z wątroby ryb dorszowatych i tkanki tłuszczowej wielorybów i fok. Jest bogaty w Omega 3 i 6 oraz witaminę A i D. Przez stulecia medycyna ludowa stosowała tran jako remedium w leczeniu krzywicy.

Świat jest pełen paradoksów. Jednym z nich jest paradoks morfiny. Paradoks morfiny podzielił świat na dwa obozy.

Niektóre kraje pozwalają na nadużywanie leków narkotycznych co doprowadziło do katastrofalnych skutków. Z kolei w innych krajach pacjenci cierpią z bólu z powodu ograniczeń w używaniu leków narkotycznych.

W XVII wieku angielski poeta Jonh Milton napisał, że ból to: „perfect misery, the worst of evils” – doskonała nędza, najgorsze zło. W tych czasach możliwości leczenia bólu były w porównaniu z dzisiejszymi minimalne.

Ale i dla współczesnej medycyny leczenie bólu ostrego i przewlekłego jest dużym wyzwaniem. Ból jest doświadczeniem powszechnym. Rodzimy się w bólu i czasami umieramy w bólu.

Niektórzy doświadczyli napięciowego bólu głowy inni migrenowego bólu głowy. Wiele kobiet cierpi z powodu bólów miesiączkowych. Wszyscy boimy się bólu zęba, którego intensywność uniemożliwia nawet sen. Bóle zębów są nie do zniesienia. Bóle ucha w przebiegu zapalenia ucha wewnętrznego są powodem ciągłego płaczu. Bóle w czasie ataku kolki nerkowej lub wątrobowej wymagają pomocy lekarskiej. Skręcenie stawu skokowego wywołuje ból a złamanie kończyn jeszcze większy. Bóle ran pooperacyjnych w pierwszych dobach po operacji wymagają stosowania leków narkotycznych. Bóle stawów, kręgosłupa czy fibromyalgia to osobna historia pacjentów z przewlekłym bólem.

W 1986 roku światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła schemat farmakologicznego leczenia bólu, w szczególności bólu nowotworowego. Główną zasadą leczenia bólu na podstawie drabiny analgetycznej WHO jest pomiar natężenia bólu. Do pomiaru stosuje się skalę numeryczną lub wizualną skalę analogową. Stopień nasilenia bólu określają liczby od 0 do 10.

Leki przeciwbólowe, analgetyki

Substancje powodujące analgezję, czyli zniesienie czucia bólu. Należą do nich związki o różnej sile i mechanizmie działania. Zgodnie z drabiną analgetyczną dzielą się na leki opioidowe oraz nieopioidowe.

Leki nieopioidowe: paracetamol oraz niesterydowe leki przeciwzapalne (Ibuprofen, Naproxen, Diklofenak, Voltaren). Stosowane głównie w leczeniu bólu o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu.

Leki opioidowe dzielimy na słabe i silne.

Słabe opioidy: tramadol, kodeina.

Silne opioidy: morfina, heroina, fentanyl, oksykodon.

Morfina i inne opioidy są bardzo ważnymi lekami w leczeniu ostrego bólu. Przepisać czy nie przepisać receptę na lek narkotyczny. To prawdziwy dylemat lekarza, który spotyka pacjenta z silnym bólem.

Morfina. W 1803 roku, a więc ponad 200 lat temu niemiecki aptekarz Friedrich Sertürner wyizolował morfinę z opium i od tego czasu powstalo wiele innych wariantow tego leku.

Stosunkowo niedawno wprowadzono do użycia Oxykodon. Oxykodon, którego stosowanie w nadmiernych ilościach wywołało amerykańską epidemię opioidową. Swoją droga oxykodon to fantastyczny lek. Ale podobnie jak morfina ma właściwości uzależniające i hamujące oddychanie. Właściwe stosowanie tego leku jest dużym wyzwaniem dla sztuki medycznej. Jeśli używamy za mało to ludzie cierpią z powodu bólu. Jeśli używamy za dużo to ludzie wpadają w piekło uzależnienia lub umierają z przedawkowania.

Morfinizm należy do grona uzależnień o charakterze narkotycznym i był uważany za uzależnienie wcześniej niż alkoholizm czy nikotynizm.

W podręczniku Läkarebok z 1919 roku Henrik Berg napisał: przyzwyczajając się do używania morfiny w celu złagodzenia bólu, osoba może bardzo łatwo stać się niewolnikiem narkotyku, czyli morfinistą (uzależnionym od morfiny)

Na szerszą skalę po raz pierwszy przypadki morfinizmu zbadano i opisano podczas wojny secesyjnej w USA, ze względu na masowe stosowanie morfiny przez ówczesnych lekarzy w szpitalach polowych podczas działań wojennych. Po zakończeniu walk pojawiło się wielu żołnierzy (weteranów), którzy opuszczając szpitale polowe nierzadko byli już uzależnieni od morfiny, która była im nadmiernie podawana przez medyków.

Opioidofobia – niechęć lub uprzedzenie do stosowania analgetyków opioidowych.

Problem niechęci i uprzedzeń pacjentów do stosowania opioidów, który leży w zainteresowaniu medycyny paliatywnej, onkologii, anestezjologii, ale też medycyny rodzinnej. Niechęć taka w największym stopniu dotyczy morfiny, niektórzy autorzy wyróżniają nawet „morfinofobię” jako odrębne zjawisko.

Pozostaje jedną z ważniejszych przeszkód w skutecznym leczeniu bólu, obok odpowiedniego wyszkolenia w leczeniu bólu. Morfina znacznie częściej wywołuje wśród pacjentów wpływające na ich stosunek do leczenia skojarzenia czy uprzedzenia, niż oksykodon czy fentanyl.

Opium − substancja otrzymywana przez wysuszenie soku mlecznego z niedojrzałych makówek maku lekarskiego. Opium było w przeszłości używane głównie jako środek przeciwbólowy, uspokajający, środek nasenny i odurzający.

Szczególnie szeroko opium stosowano w Europie i Stanach Zjednoczonych w XIX wieku. Próby ograniczenia przywozu brytyjskiego opium do Chin doprowadziły do wojen opiumowych. 

Brytyjska wschodnia kompania exportowała opium z Indii do Chin w XIX wieku. Wielka Brytania miała deficyt w handlu z Chinami. Z kolei Brytyjczycy importowali herbatę z Chin. Żeby zrównoważyć deficyt w handlu z Chinami Brytyjczycy zaczeli eksportować więcej opium. W wyniku tego w Chinach wzrosła ilość uzależnionych od opium. W efekcie doszło do pierwszej w historii epidemii opium. Chińczycy musieli reagować na skutki zdrowotne i społeczne z powodu epidemii opium. W 1839 roku w miescie Kanton skonfiskowano 1000 ton opium, które zniszczono. Skończyło się na wojnie chińsko-brytyjskiej, która trwała od 1839 do 1842, którą wygrali Brytyjczycy. W wynki tej wojny Chiny oddały Wielkiej Brytanii Hongkong. Kolejna wojna opiumowa 1856-1860 znowu wygrana przez Brytyjczyków wspieranych przez Francuzów.

Obecnie 90% światowej produkcji opium pochodzi z Afganistanu, gdzie jest ono głównym źródłem utrzymania miejscowej ludności. Biedni chłopi afgańscy zarabiają w ten sposób na chleb.

Teraz wojny przeniosły się na ulice miast również Szwecji, gdzie konkurują gangi narkotykowe o wpływy z handlu narkotykami. I znowu narkotyki są przyczyną przemocy i śmierci. Jak napisano w księdze Koheleta (księdze Kaznodziei) kilka tysięcy lat temu: „Nic nowego pod słońcem”.

How To Tell If You Have Work Burnout, Now A WHO Syndrome

It´s not an official medical diagnosis yet. But burnout from work is now a “syndrome” in the 11^th edition of the International Classification of Diseases, otherwise known as the ICD-11 in case you are too exhausted to say the whole thing. This is a step up from the previous edition, ICD-10, which simply had an entry for burn out in general, not specifically for work.

Here is what the ICD-11 lists for “QD85 Burn-out”:

Burn-out is a syndrome conceptualized as resulting from chronic workplace stress that has not been successfully managed. It is characterized by three dimensions: 1) feelings of energy depletion or exhaustion; 2) increased mental distance from one´s job, or feelings of negativism or cynicism related to one´s job; and 3) reduced professional efficacy. Burn-out refers specifically to phenomena in the occupational context and should not be applied to describe experiences in other areas of life.

This is listed under “Problems associated with employment or unemployment”, which in turn is listed under “Factors influencing health status or contact with health services”. Note that the definition specifies that it “should not be applied to describe experiences in other areas of life”. Therefore, if you are trying to break up with your significant other, don´t open by saying, “It´s not you, it´s ICD-11 code QD85”.

Compare the new ICD-11 with the previous edition that listed under the ICD-10 code “Z73.0 Burnout” no more than the simple phrase “state of vital exhaustion”. The ICD-10 placed this code under “Problems related to life-management difficulty”, which then fell under the category “Persons encountering health services in other circumstances”. All of this seems significantly more vague than the new ICD-11 entry. What exactly is “vital exhaustion”? Is the opposite of “non-essential exhaustion”? Or “meaningless vitality”? Moreover, the ICD-10 classification didn´t really call out or blame work in any way. Yes, it didn´t even mention that thing that you spend at least a third of your life doing. In fact, “life-management difficulty” may even suggest, “it´s not you, it´s not the workplace, it´s me”.

Any change in the ICD classifications matters. After all, the ICD is not just a handbook of different medical and health diagnoses and issues that you can use for charades or Pictionary (e.g., “two words, first word sounds like a tall-rounded vase, second word sounds like the group that sang “Just a Girl”). Rather, this handbook, which is maintained by the World Health Organization (WHO), has numerous official and unofficial uses. Health care professionals, researchers, public health officials, health care administrators, and insurance companies around the world use this handbook and its listings to classify different diseases, conditions, and “syndromes”.

For example, in the U.S., doctors and other health professionals will assign you ICD-11 codes every time you visit the clinic or hospital. The health professionals and healthcare facility will then use these codes to bill your insurance company or whoever is supposed to pay for the visit and the associated treatments. Therefore, no official code for a condition means potentially no payment. Even if a condition has a code, the insurance company may argue back that the code doesn´t fit and then hilarity ensues, which makes the definition of the code so important. Thus, you can see how such classifications and coding can drive a lot of discussions and treatments.

Furthermore, researchers and policy makers often use ICD codes to count how many people are suffering from and treated for a problem as well. They will search electronic medical records for certain ICD codes to determine who has a condition. Therefore, if you have a condition that has no real or accurate ICD code, you can feel without a home. Like a complete unknown. Yes, like a rolling stone. Moreover, studies have suggested that employee burn out is becoming increasingly common. For example, a recent Gallup poll found that “23% of employees reported feeling burn out at work very often or always, while an additional 44% reported feeling burned out sometimes”. This PBS NEWS Hour segment discusses how in recent years many employees feel like they are being forced to do more work with less. Less resources, less free time, and less security.

The ICD-11 change could help bring more attention to the problem of work burnout and push employers and professions to do more about it.

So, how do you determine if you may be suffering burnout from work? According to the Mayo Clinic, if you say “yes” to any of the following questions, you should consider job burnout as a possibility:

1. Have you become cynical or critical at work?
2. Do you drag yourself to work and have trouble getting started?
3. Have you become irritable or impatient with co-workers, customers or clients?
4. Do you lack the energy to be consistently productive?
5. Do you find it hard to concentrate?
6. Do you lack satisfaction from your achievements?
7. Do you feel disillusioned about your job?
8. Are you using food, drugs or alcohol to feel better or to simply not feel?
9. Have your sleep habits changed?
10.  Are you troubled by unexplained headaches, stomach or bowel problems, or other physical complaints?

Of course, the keys here are how often and how long you are experiencing each of these issues, how strong your “yes” may be for each, and whether there are other possible explanations. For example, if you are finding it hard to concentrate at work, you may want to first try using another ringtone besides “The Thong Song”. Moreover, not all answers to these questions are equal. Becoming slightly annoyed by a co-worker because that person keeps quoting the lyrics of “Call Me Maybe” is one thing. Using cocaine to suppress your desire to throw cat faeces around is another much more serious and urgent issue.

Temporary burnout may only require a break, a vacation, and more time to sleep, meditate, get more exercise, hang out with family and friends, or participate in hobbies like competitive extreme ironing. So, you have to decide whether your feeling of burnout are temporary or more constant.

Additionally, make sure that you ask the following:

Is it you? Would you be suffering the same issues regardless of where you work or what job you do? Are you a workaholic? Is work taking too much of a priority in your life? Is it the only thing defining who you are? Are you using work to cover up deficiencies in other parts of your life such as lack of a vibrant personal, family, or social life? If this is the case, then changing jobs may not do too much. It would be like trying to run away from your butt. It will always be there, even if you don´t necessarily see it. If the burnout is coming from your own behaviour, you may want to talk to friends, family members, or counsellors about how to better set priorities in your life, how to overcome non-work challenges, and how you can change what you are doing at work. Putting in massive hours at work doesn´t necessarily mean that you are being efficient or productive.

Is it a specific situation at the workplace? There could be a temporary or readily fixable situation at work. Are you on a bad project? Do you have the wrong title or position? Are you not being promoted soon enough? Do you feel unsupported or unheard at work? Is there a misunderstanding between you and your supervisor? Try raising any concerns that you may have with your supervisor in a frank and problem-solving manner. This is a good test of whether your supervisor actually cares about you as a person. If he or she takes your concerns seriously, then great. If, instead, he or she show no real sincerity and takes no real action to solve the problem, then it´s not you and it´s not the specific situation that’s the problem.

Is it a specific person? A bad boss can be like spoiled mayonnaise hot sauce. It can make everything taste differently and give you diarrhea. You don´t necessarily want to forsake a good situation just because you have a poopy person as your supervisor. Certainly, a single bad boss can turn to entire workplace against you by painting you in a bad light. Therefore, you have to decide how much of a role your boss plays at your workplace and whether your workplace actually facilitates his or her behaviour. Consider asking if you can change supervisors, groups, divisions, or departments to separate yourself from a toxic supervisor.

Is it your workplace in general? If your workplace´s culture is not for you, then things are not really going to change. The proverb, “the fish rots from the head”, isn´t specific to sushi restaurants. It means that the leaders of your workplace set the tone for its culture. If you are finding that your concerns are not being taken seriously, there´s not just something rotten in Denmark, your workplace may be rotten. A change in jobs may be necessary.

Is it your profession in general? A change in jobs may not be enough if you are in the wrong profession. It can be like rearranging deck chairs on the Titanic, while the Titanic is flying in space in an asteroid belt. Perhaps your profession is not what you thought it would be? Or maybe your profession has changed over time? You and your situation could have changed since first opting for this profession. Regardless, when you stay in a profession that is a bad fit for you, it can be like wearing a metal suit that is several sizes too small and has no opening to use the toilet. Things can get quite messy until you break out of our current situation and find something else.

Don´t ignore burnout. It will keep you from being you and prevent you from performing at your normal levels. Plus, you could do real harm to yourself and those around you. As they say, denial is not a river in Egypt, it is just a way of shifting a problem to manifest in other ways.

Again burnout from work is still not an official medical diagnosis. Therefore, your doctor may not be writing “quit your job” or “go tell your boss that he or she is a piece of bleep”, as prescriptions. Your doctor may still search for another official medical diagnosis to code and bill for your visit. However, the ICD-11 change is a step in the right direction: Don´t hesitate to tell your doctor or other trusted health professionals about your symptoms and feelings and how your work situation may be contributing to them. Employers, employees, and professions need to pay more attention to burn out and finding ways to prevent and deal with burn out. In the end, job burnout benefits no one except maybe those selling cocaine and other things to cover up people´s feelings of burnout. In the end, job burn out is going to bite both employees and employers in the end.

Bruce Y. Lee Senior Contributor Healthcare

I am a writer, journalist, professor, systems modeler, computational and digital health expert, avocado-eater, and entrepreneur, not always in that order.

May 29, 2019

Światowy Dzień Cukrzycy (ang. World Diabetes Day)  – międzynarodowe święto, obchodzone corocznie 14 listopada, w rocznicę urodzin odkrywcy insuliny, Fredericka Bantinga, ustanowione przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (ang. International Diabetes Federation, IDF) w 1991 roku, w 70. rocznicę odkrycia hormonu (1921). W bieżącym roku (2021) obchodzimy 100 lecie odkrycia insuliny.

Odpowiadając na apel IDF i jej członków, oraz m.in. poparcie organizacji diabetologicznych z całego świata, Zgromadzenie Ogólne ONZ ogłosiło rezolucję na rzecz walki z cukrzycą (rezolucja 61/225 z 20 grudnia 2006), ustanawiając dzień 14 listopada Światowym Dniem Cukrzycy Narodów Zjednoczonych.

Epidemiologia

Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną. Zachorowalność na cukrzycę wzrasta z roku na rok. Zapadalność na świecie około 5% w Polsce około 9%.

Szacuje się ze 422 milionów osób na całym globie choruje na cukrzycę z czego 179 milionów to osoby u których choroba jeszcze nie została zdiagnozowana.

Szwecja i Finlandia są krajami z największą zapadalnością na cukrzycę typu 1.

Około 5% populacji choruje na cukrzycę. W 95% przypadków jest to typ 2. Prawdopodobnie przynajmniej połowa chorych na cukrzycę typu 2 nie jest zdiagnozowana.

W Polsce w 2018 roku było 2,9 milionów dorosłych chorych na cukrzycę, czyli co 11 dorosły.

Do 2030 roku ponad 10% populacji polskiej będzie chorowało na cukrzycę.

Cukrzyca – grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem glukozy we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Najczęstszą postacią cukrzycy jest cukrzyca typu 2, w której pierwotnie dochodzi do zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność). Stan ten wymaga produkcji nadmiernej ilości insuliny, co w dalszym przebiegu choroby przekracza zdolności wydzielnicze trzustki.

W cukrzycy typu 1 proces autoimmunologiczny niszczy komórki wysp trzustkowych produkujące insulinę, co wywołuje pierwotny, brak insuliny we krwi, przy zachowaniu normalnej wrażliwości tkanek na ten hormon.

Terminologia

Łacińska nazwa diabetes wywodzi się od greckiego słowa, które dosłownie oznacza ”przechodzenie przez” co odnosi się do jednego z głównych objawów cukrzycy, jakim jest nadmierna produkcja moczu.

Słowo łacińskie mellitus, które oznacza ”słodki jak miód”, co odnosi się do słodkiego smaku moczu. Słodki smak uryny zauważyli starożytni Grecy, Chińczycy, Egipcjanie oraz Hindusi.

Objawy

Do najbardziej charakterystycznych objawów cukrzycy należą:

• poliuria (wielomocz) – kiedy stężenie glukozy w osoczu (bo to ono ulega filtracji) przekracza próg nerkowy (zwykle ok. 160–180 mg%), z powodu przekroczenia transportu maksymalnego dla glukozy, komórki nabłonka cewek nerkowych nie są w stanie zresorbować glukozy z przesączu (mocz pierwotny). Ponieważ nie jest ona resorbowana w dalszych odcinkach nefronu, przedostaje się do moczu ostatecznego. Pojawia się glukozuria (cukromocz), czyli wydalanie glukozy z moczem, oraz wielomocz – powyżej 3 l na dobę (glukoza jest substancją osmotycznie czynną, zatrzymuje więc wodę i pociąga ją za sobą).
• polidypsja (zwiększone pragnienie) – zwiększona utrata wody z moczem powoduje olbrzymie pragnienie oraz wysychanie błon śluzowych i skóry.
• polifagia (żarłoczność, wilczy głód) – z powodu braku insuliny glukoza znajdująca się we krwi nie może dostać się do tkanek, w których mogłaby być zużyta. W związku z tym, organizm mimo normalnej lub często zwiększonej podaży pożywienia głoduje (tzw. „głód wśród obfitości”, jako że współwystępuje tu czasem nawet znaczna hiperglikemia). Chory jest senny i zmęczony, odczuwa silny głód i mimo prób jego zaspokajania traci na wadze.

Kliniczne badania osób podejrzanych o zachorowanie na cukrzycę:

• Oznaczanie poziomu glukozy we krwi na czczo i po posiłkach
• Test na wykrycie obecności glukozy w moczu
• Oznaczenie stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c), której wartość

informuje o średnich stężeniach cukru we krwi z trzech miesięcy poprzedzających badanie.

Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów.

Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby o dobrze wyrównanej cukrzycy są w znacznie mniejszym stopniu zagrożone przewlekłymi powikłaniami. Przyczyną powstawania powikłań są uszkodzenia naczyń krwionośnych: mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych oraz makroangiopatia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy.

Mikroangiopatia powoduje uszkodzenia:

• narządu wzroku – zmiany naczyń siatkówki czyli retinopatia cukrzycowa, zaćma, zmiany dotyczące naczyniówki. Najpoważniejszym skutkiem uszkodzenia narządu wzroku jest ślepota;
• nerek – cukrzycowa choroba nerek, czyli uszkodzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem nerki);
• włókien nerwowych – neuropatie: polineuropatia cukrzycowa o charakterystycznych objawach ”rękawiczkowych” i ”skarpetkowych” (zaburzenia czucia, uczucie drętwienia, bólu lub parzenia dłoni i stóp) oraz cukrzycowa neuropatia autonomicznego układu nerwowego – objawy zależą od lokalizacji zmian i mogą obejmować na przykład: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (głównie uporczywe biegunki), zaburzenia w oddawaniu moczu, impotencja.

Makroangiopatia prowadzi do zwiększonej zapadalności na choroby układu sercowo-naczyniowego, które stanowią w ok. 80% przyczynę śmierci w tej grupie chorych. Najważniejsze powikłania naczyniowe występujące u diabetyków to:

• choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego;
• zespół stopy cukrzycowej – zaburzeń ukrwienia i unerwienia stopy, mogących prowadzić do owrzodzeń i deformacji stopy, infekcji a w konsekwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji;
• udar mózgu – prowadzący do różnego stopnia uszkodzenia mózgu.

Leczenie

Insulinoterapia

Insulinoterapia to podstawowe leczenie dla chorych na cukrzycę typu 1. Ma również zastosowanie u chorych na cukrzycę typu 2, u których nie wystarcza odpowiednia dieta, tryb życia i doustne leki przeciwcukrzycowe oraz u kobiet z cukrzycą ciążową.

Od lat 80. XX w. większość dostępnych preparatów insuliny jest pochodzenia biotechnologicznego – insulinę wytwarzają genetycznie modyfikowane bakterie.

Preparaty insuliny w normalnym leczeniu podaje się podskórnie, za pomocą wstrzykiwacza, np. pena (pióra insulinowego). Podawana insulina ma naśladować naturalny rytm wydzielania insuliny przez trzustkę – a więc pewne bazowe zapotrzebowanie (pokrywane insuliną długodziałającą) oraz insulinę potrzebną do zrównoważenia posiłków (insulina ludzka lub szybkodziałające analogi insuliny).

Doustne leki przeciwcukrzycowe

Doustne leki przeciwcukrzycowe stosowane są w cukrzycy typu 2.

Wysiłek fizyczny, dieta i tryb życia

W większości przypadków cukrzycę typu 2 daje się początkowo dobrze kontrolować za pomocą odpowiedniej diety i wysiłku fizycznego. Ponieważ ten typ cukrzycy wiąże się zwykle z nadwagą, utrata masy ciała zwiększa wrażliwość na insulinę. Wysiłek fizyczny działa podobnie, poza tym pomaga zapobiegać powikłaniom cukrzycy. Odpowiednia dieta (produkty o niskim indeksie glikemicznym, złożone węglowodany, zmniejszona ilość tłuszczów nasyconych, więcej rozpuszczalnego błonnika) zmniejsza hiperglikemie poposiłkowe i pozwala zapobiegać powikłaniom.

W cukrzycy typu 1 ograniczenia dietetyczne nie są tak istotne. Poza koniecznością dopasowania dawek insuliny do spożywanych pokarmów (lub odwrotnie) zaleca się unikanie produktów o bardzo wysokim indeksie glikemicznym i produktów mogących przyspieszać rozwój powikłań (jak miażdżyca). Wysiłek fizyczny pomaga zapobiegać powikłaniom.

We wszystkich typach cukrzycy bardzo ważne jest unikanie palenia tytoniu i picia alkoholu – środki te zwiększają prawdopodobieństwo powikłań cukrzycy.

Dziś w czasie liturgii wspominamy naszych zmarłych i otaczamy ich modlitwą. Jednak wspomnienie Wiernych Zmarłych jest nie tylko dniem pamięci o nich, ale także okazją do spotkania ze Zmartwychwstałym, od którego bierze początek nasza nadzieja, że śmierć nie jest końcem, ale przejściem. Eucharystia jest przejściem ze śmierci do życia, którego Pan chce dokonać w każdym, kto z wiarą do niej przystępuje.

Śmierć jest jak złodziej. Najczęściej przychodzi nieoczekiwanie i zostawia po sobie ból utraty. Jest również jak niechętnie widziany gość, spodziewany, ale wywołujący negatywne odczucia. Dla niektórych śmierć jest wytchnieniem po długim i bolesnym cierpieniu. Inni na śmierć patrzą jak na sprawiedliwy wyrok, który spotkał kogoś, kto na to zasłużył przez swoje postępowanie. A dla nas – czym jest śmierć? Wierzymy w śmierć, która rodzi życie! „Wybawca mój żyje” – zapewnia nas Hiob. „Chrystus zmartwychwstał jako pierwociny spośród tych, co pomarli” – pisze do nas św. Paweł. Grób jest pusty. Pan żyje – obwieszczają Aniołowie niewiastom. To, co dzisiaj wydaje się pozbawionym nadziei doświadczeniem, przez wiarę może stać się początkiem nowego życia w Chrystusie – Nadziei. A nadzieja zawieść nie może, o ile nie jest oczekiwaniem, że Bóg powinien zrobić coś w określony sposób, lecz jest zaufaniem Bogu.

OREMUS, Teksty Liturgii Mszy Świętej na każdy dzień, listopad 2021.

Jezus, widząc tłumy, wyszedł na górę. A gdy usiadł, przystąpili do Niego Jego uczniowie. Wtedy otworzył swoje usta i nauczał ich tymi słowami:

„Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie.

Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni.

Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię.

Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni.

Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią.

Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą.

Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi.

Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, albowiem do nich należy królestwo niebieskie.

Błogosławieni jesteście, gdy ludzie wam urągają i prześladują was, i gdy mówią kłamliwie wszystko złe na was z mego powodu.

Cieszcie się i radujcie, albowiem wielka jest wasza nagroda w niebie.”

Błogosławieni… Mt 5,3

Pomysłów na to, jak w dzisiejszym świecie być szczęśliwym, nie brakuje. Proponuje się nam zadbanie o odpowiedni poziom życia w kwestiach takich jak dobra materialne, zdrowie, relacje z innymi, odpoczynek. Natomiast tak naprawdę te zewnętrzne okoliczności mogą nam pomagać w osiągnięciu szczęścia, ale ostatecznie są niewystarczające. Można bowiem mieć życie poukładane według wszystkich złotych zasad i lifestylowych trendów, a i tak czuć się nieszczęśliwym. Jezus, przedstawiając zebranym logikę błogosławieństw, pokazuje, że jest sposób, który sprawdza się w każdych okolicznościach – to przylgnięcie do Boga i ukierunkowanie swojego życia na bycie z Nim. Powierzenie się Jemu i przeżywanie relacji z Nim jako fundamentu codzienności skutkuje wolnością i pokojem serca, a bez tego nawet w najbardziej sprzyjających okolicznościach nie potrafimy być szczęśliwi.

Vissa länder tillåter en överanvändning av morfin vilket har lett till beroenden och överdoser i katastrofal omfattning. Andra länder låter människor dö i onödiga plågor för att lagstiftningen inte medger annat. Smärtlindrande droger har påverkat världen i århundraden – vad kan historien lära oss?

Sexåringen springer förbi i tv-soffan samtidigt som man på nyheterna nämner en av vår tids väpnade konflikter. Hon stannar upp och vänder sig mot mig. ”Varför krigar man?” Jag tvekar, vet inte riktigt vad jag ska svara. Med tanke på hur mycket lidande som redan finns i världen, är det måhända svårt även för en vuxen att begripa att mänskligheten till råga på allt ser sig nödgad att förvärra situationen ytterligare genom att kriga. Det är som om det inte var nog med sjukdomar, naturkatastrofer, svält och naturlig död; vi åsamkar dessutom ännu mer lidande genom att försöka döda varandra.

Att försöka generalisera om orsakerna till krig är förmodligen meningslöst. Eller vad säger freds- och konfliktforskarna? Kan de bakom historiens heterogenitet skönja något meningsfullt mönster? Man, får väl hursomhelst misstänka att svaret på frågan, om det finns något, till stor del beror på utifrån vilka premisser man formulerar sig. Tror man likt Hobbes att den mänskliga tillvarons grund är ett tillstånd av bellum omnium contra omnes, ett allas krig mot alla – ja, då är krig och våld ”naturligt”. Men Hobbes är knappast en neutral och självklar utgångspunkt. Man skulle lika gärna i stället kunna hänvisa till Rousseau och hans naiva tanke om en ”ädel vilde”, eller till Bibelns tal om ett ursprungligt paradis från vilket mänskligheten fallit. Är inte ekonomiska intressen tämligen ofta involverade i krigens uppkomst? I närtid tänker man osökt på olja och Mellanöstern. Ett annat omtalat exempel är opiumkrigen mellan Storbritannien och Kina på 1800-talet.

I början av 1800-talet hade brittiska ostindiska kompaniets export av opium från Indien till kina blivit big business. Från början handlade det om att Storbritannien hade ett påtagligt handelsunderskott gentemot Kina. Man kanske kan säga att opiumexporten hade blivit ett sätt att balansera importen av te. I takt med att opiumexporten ökade, tilltog problemen med opiumberoende i Kina. Möjligen var detta den första opioidepidemin, kanske inte helt olik dagens situation i USA där dramatisk ökning av förskrivning av opioidläkemedel de senaste decennierna lett till en folkhälsokatastrof. Opium är den torkade växtsaften från opiumvallmons frökapsel och förklaringen till att man krigat för denna naturprodukt är att den innehåller bland annat morfin. Om man betänker att ett annat namn på heroin är diacetyl-morfin, det vill säga att morfin och heroin är kemiskt närbesläktade, framstår opiumets destruktivitet i full dager. Men morfin och andra opiumrelaterade läkemedel (opioider) är ävben viktiga läkemedel för att behandla akut smärta. I tusentals år har opiumextrakt använts i barmhärtighetens tjänst, till nytta för plågade människor.

För drygt 200 år sedan isolerade den tyske apotekaren Friedrich Serturner morfin ur opium och sedan dess har många olika varianter på denna typ av läkemedel tagits fram. I närtid har till exempel oxikodon varit omtalat i samband med den amerikanska opioidepidemin och det sknadlomsusade läkemedelsföretaget Purdue Pharma. Oxikodon är ett fantastiskt läkemedel. Men det är också, likt morfin och alla andra opioider, beroendeframkallande och andningshämmande. Att rätt hantera dessa läkemedel är en av läkekonstens största utmaningar. Underanvänd den, och människor lider i onödan. Överanvänd den, och människor kan dö eller hamna i beroendets helvete. Så lyder läkarens dilemma när han eller hon står i beredskap att skriva ett opioidrecept.

En hel del av de läkemedel som används i dagens sjukvård kommer ursprungligen från naturen. Förutom opioiderna kan det till exempel vara värt att nämna acetylsalicylsyra som nog är mest känt i Sverige som det numera avregistrerade preparatet Magnecyl. Det är faktiskt så att läkemedelsindustrin och olika forskare mer än någonsin dammsuger naturen i jakt på nya molekyler att använda som mediciner. Det gäller inte minst toxiner från giftiga ormar, spindlar och andra exotiska djur. I stället för att försöka skapa nya molekyler från scratch, undersöker man det som redan tagits fram i naturens laboratorium. Exempelvis kommer det avancerade smärtläkemedlet zikonotid från havssnigeln Conus Magus.

I Kina på 1800-talet såg sig myndigheterna till slut tvungna att ingripa. De hälsomässiga och sociala konsekvenserna av opiumimporten hade blivit för höga. Något behövde göras. Våren 1839 konfiskerade den kinesiska regeringen över 1000 ton opium i staden Kanton. Varorna förstördes. Spänningen eskalerade ytterligare när en onykter brittisk sjöman dödade en kines. Britterna vägrade lämna ut den skyldige till de kinesiska myndigheterna. Det efterföljande första opiumkriget varade från 1839 till 1842 och slutade med brittisk seger. Kina tvingades lämna Hongkong ifrån sig, och vi lever än i dag med de geopolitiska följderna. I det efterföljande andra opiumkriget (1856-1860) befäste britterna sin ställning. Denna gång fick de hjälp av fransmännen och nu var britternas möjligheter att exportera opium till Kina säkrade.

Hjärna är ett ofattbart komplext nätverk av uppåt 100 miljarder nervceller, där varje nervcell står i förbindelse med tusentals andra. Hur medvetande och subjektivitet kan uppstå ur detta nätverk är ett av tillvarons stora mysterier. Och ett av de ämnen som deltar i en del av detta stora nätverk är endorfin – kroppens eget morfin. När man tillför morfin eller andra opioider, till exempel i form av en tablett eller en spruta, påverkar man alltså kroppen eget ”morfinsystem”. De tillförda substanserna interagerar med det kroppsegna systemet – på gott och ont. Om akut smärta föreligger, griper opioidläkemedlet in i kroppens eget smärtlindrande system och förstärker det. Cancer måste inte definitionsmässigt göra ont, smärtan efter kirurgi kan lindras, effekten av olika trauman kan mildras i väntan på att kroppen läker. Men om tillförseln blir långvarig ökar risken att de tillförda molekylerna påverkar hjärnan på ett destruktivt sätt. Hela nätverket kan byggas om, vilket bland annat kan leda till ökad risk för depressivitet, sämre stresstålighet och oförmåga att njuta av livet. Halterna av könshormon kan påverkas negativt. I värsta fall utvecklar patienten ett påtagligt beroende, eller så leder en överdos till döden.

På 1600-talet skrev Milton att smärtan är ”perfect misery, the worst of evils”. På den tiden. På den tiden visste man vad man talade om, för möjligheterna att lindra smärta var minimala jämfört med dagens. De flesta hade inte ens vanligt paracetamol att tillgå. Men visst fruktar vi smärtan än i dag. I vissa länder dör människor under onödiga plågor därför att lagstiftningen inte tillåter en frikostig användning av morfin, medan i andra länder (inte minst i USA) har överanvändning av samma läkemedel lett till beroendeproblem och överdoser i en katastrofal omfattning. Denna morfinparadox sammanfattar på sätt och vis hälsans globala ojämlikhet. Det är med morfin som med socker och kalorier – i vissa delar av världen orsakas problem av överflödets förbannelse, på andra ställen gäller det motsatta. Hälsans gyllene medelväg tycks avlägsen.

För drygt 30 år sedan publicerade världshälsoorganisationen WHO en enkel behandlingsalgoritm i tre steg gällande behandlingen av cancersmärta. I all sin enkelhet var denna ”trappa”, med morfin som det tredje och avgörande steget, ett mycket viktigt led i en nödvändig liberalisering. Man gjorde upp med den rädsla för opioider – opiofobi – som då rådde. Samtidigt verkar det som att minnet av det som från början skapat denna fobi började blekna. Så småningom glömde man bort historiens lärdomar gällande den första amerikanska opioidepidemin, den som härjade i slutet av 1800-talet och som brukar associeras med att morfin nu kunde tillföras med den nyss uppfunna sprutan. Insikter om detta fanns naturligtvis även i Sverige. Som det uttrycks i Henrik Bergs ”Läkarebok” från 1919: ”Genom att vänja sig vid att begagna morfin för att stilla smärtor kan en människa mycket lätt bliva en slav under medlet, det vill säga bliva morfinist… Det var Wood som 1853 införde insprutning av morfin under huden. Sedan dess har den förfärliga sjukdomen blivit mycket allmän.”

Den Wood som nämns torde vara den skotske läkaren Alexander Wood, uppfinnaren av injektionssprutan. Vissa hävdar att så mycket som en tiondel av USA:s befolkning var morfinberoende vid slutet av 1800-talet. Oavsett exakt siffra kvarstår det faktum att man i de drabbade länderna började införa omfattande regleringar. Opioidrädslan fick fäste. Men människan glömmer lätt och måhända är det i USA som i Sverige: medicinhistoria är knappast något högprioriterat ämnesområde på läkarprogrammet. Det är väl knappast rimligt heller, det finns så oerhört mycket annat som läkarstudenter måste lära sig. Visa medicinhistoriska lärdomar gör man dock klokt i att lägga på minnet.

Det påstås att modern solenergi används i Afghanistan för att effektivisera produktionen av opium. Man bör nog akta sig för att döma fattiga bönder som försöker tjäna sitt levebröd, men kopplingen mellan våld och opium verkar gälla än i dag, på många plan. Som det uttrycktes redan för flera tusen år sedan av Predikaren: ”inget nytt under solen.”

Emmanuel Bäckryd, Docent i smärtmedicin vid Linköpings Universitet

Svenska Dagbladet, tisdag 19 oktober 2021.

Nu sätter datorn takten åt oss, och den är omänsklig.

Kommer ni ihåg när man alltid kunde skylla på datafel? Det var inte så dumt, eller hur. Allt som gick snett kunde man skylla på datorn. Det var självklart att himla med ögonen i samförstånd när något blivit felbokat, förväxlas eller tappats bort. Datorn, förstås! På sjukhuset, på bensinmacken eller på hotellet.

Det var på den gamla goda tiden när det fortfarande fanns telefonkataloger i alla hem. När man skickade upp en patient till röntgen för att röntga en trasig höft på kvällen från akuten så kom hen tillbaka med de fysiska röntgenbilderna instuckna under huvudkudden. På den tiden var vi människor kungar. Vi visste och kunde saker, vi hade auktoritet. Datorerna var våra opålitliga slavar, som kunde vara bra för enklare uppdrag.

När slutade vi skylla på datorn? Jag tror det började med datorjournalerna. Sjukhus efter sjukhus, vårdcentral efter vårdcentral och hela landsting stoppade in sina journaler i datorn. Röntgenarkivet lades på datorn. Först ett motstånd: det kan aldrig vara lika bra som riktiga plåtar!

Nu läggs även patologibilder över digitalt. Del efter del av sjukvården förs in datorernas värld. Och det finns ingen väg tillbaka. Milliardsatsningar har gjorts, arbetssätt har ändrats, enorma mängder data har förts över.

Nu kan vi inte skratta åt datorerna längre, för de äger oss. Det är inte längre vi som är kungar, det är datorerna. Jag gör få saker under en arbetsdag utan att använda datorn på något sätt.

Vi himlar inte längre med ögonen utan får ont i magen av datorfel: virus, hackerattacker och systemkollapser som kan tvinga sjukhus att stänga operationsavdelningar.

Datorerna är kungar, och vi har blivit deras lakejer. Vi har förlorat vårt självförtroende och auktoritet. När vi pratar med våra patienter har de redan läst sina labbsvar. De har googlat sina symtom, de har långa utläggningar om vad de lider av. Vi har svårt att komma till tals. Ingen är längre imponerad av en läkarutbildning från 1990-talet. De skiter väl i vad det stod i mina gamla böcker. De läser sin journal. De ifrågasätter sin behandling, redan innan de prövat den. Ringer tillbaka till rådgivningen veckan efter besöket och undrar om de inte kan få något annat i stället.

Man ska vara på hugget hela tiden och ständigt omvärdera om man inte kan få något mer och bättre. Förväntningarna på sjukvården har aldrig varit större. Vi har aldrig jobbat hårdare. Men tveksamt om vi får mer gjort.

Jag tycker det är synd att vi inte kan skylla på datorn längre. För någonstans i denna sköna nya värld så är det svårt att hinna med all ny tillgänglig information, alla mejl, alla frågor och meddelanden. Förr var det människan som var normen, och vi satte takten. Nu sätter datorn takten åt oss, och den är omänsklig, vi hinner inte med.

Så vi skyller på oss själva i stället, den mänskliga faktorn. Vi blir utbrända, får kroniskt utmattningssyndrom, ADHD, eller alla tre samtidigt.
Och alltihop är datorns fel.

Gästkrönika, Susanna Sandberg, läkare på hudkliniken vid Centralsjukhuset i Karlstad, Dagens Medicin Nr 36/21 onsdag 8 september 2021.