Definicja

Alergia (popularnie stosowane synonimy: uczulenie, nadwrażliwość) – patologiczna, jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na oddziaływanie różnych obcych substancji, zwanych alergenami.

Termin alergia został użyty pierwotnie przez Clemensa Petera von Pirqueta, wiedeńskiego pediatrę i naukowca w 1906 roku. Oznacza on dosłownie odmienną reakcję (gr. allos – inny + ergos – reakcja).

Alergia polega na reakcji immunologicznej związanej z powstaniem swoistych przeciwciał, które po związaniu z antygenem doprowadzają do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego, glownie histaminy.

Mozna byc alergicznym przeciwko roznym alergenom, ktore dostaja sie do organizmu czlowieka :

• droga pokarmowa z pozywieniem,
• drogami oddechowymi z powietrzem wdychanym,
• przez kontakt ze sluzowkami nosa lub oczu,
• przez kontakt ze skora.

Czynnik środowiskowy wywołujący alergię sam w sobie zazwyczaj nie jest dla organizmu szkodliwy.

Do najpowszechniejszych schorzen na tle alergicznym nalezy katar sienny, astma, ekzema i alergia pokarmowa.

Alergia może objawiać się łagodnie, jak w przypadku kataru czy łzawienia, aż po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny i śmierć.

Objawy alergiczne sa najbardziej nasilone u dzieci mlodziezy. Z wiekiem nasilenie objawow alergii maleje.

Epidemiologia

Choroby alergiczne dotykają ok. 30–40% populacji. Najczęstsze postaci tych chorób to pyłkowica odnotowana u około 20% populacji i astma oskrzelowa występująca u 5–8% populacji. Natomiast atopowe zapalenie skóry spotyka się u kilku procent ogólnej populacji dziecięcej i u okolo 1 % populacji dorosłych.

Większość alergii, zwłaszcza pokarmowych, ujawnia się we wczesnym dzieciństwie. Spowodowane jest to najprawdopodobniej kluczową rolą, jaką odgrywa ten okres w procesie dojrzewania, szkolenia i adaptacji układu odpornościowego.

Zapobieganie alergiom pokarmowym chroni dziecko przed wystąpieniem innych chorób z grupy nadwrażliwości. Związane jest to ze zjawiskiem określanym mianem „marszu alergicznego”, czyli predyspozycji wiekowej do występowania określonych manifestacji narządowych. U niemowląt najczęściej przejawianymi są dolegliwości ze strony układu pokarmowego, u dzieci 7–12-miesięcznych dominują objawy o typie wyprysku kontaktowego. W wieku 2–3 lat dominuje astma, 4–7 rok życia zdominowany jest przez katar sienny, do którego dołącza astma w 8–14 roku życia.

Genetyka

Osoby obciążone dodatnim wywiadem rodzinnym posiadają większe ryzyko zachorowania na alergię. Szacunkowo, spośród wszystkich alergików około 40 do 80% chorych jest obciążonych dziedzicznie.

Jesli ktores z rodzicow cierpi na alergie to ryzyko ze dziecko bedzie mialo alergie wynosi 50 %. Jezeli obydwoje rodzice sa alergiczni to ryzyko wynosi 75 %. Jednakze w 10-20 % przypadkow pacjentow ze schorzeniem alergicznym nie ma alergii w rodzinie.

Antygeny wywołujące alergię

Do antygenów najczęściej wywołujących alergię należą:

• Pyłki roślinne (odpowiedzialne za występowanie kataru siennego) : leszczyna, olcha, wiąz, buk, brzoza, topola, dąb, wierzba, jesion, grab, bez czarny, lipa drobnolistna, trawy, babka lancetowata, pokrzywa, komosa, szczaw, bylica;
• Produkty spożywcze : orzechy, migdały, ziarno sezamu, ryby i inne owoce morza, białko jaj, soja, mleko, rośliny strączkowe, kukurydza, zboża (gluten), czekolada, owoce (np. truskawki, cytrusy), przyprawy;
• Zwierzęta : sierść – głównie kota, roztocze;
• Jad owadów, np. jad pszczół;
• Zarodniki pleśni;
• Lateks;
• Leki : penicylina i antybiotyki β-laktamowe, sulfonamidy, salicylany, środki znieczulenia miejscowego;
• Konserwanty (azotany i azotyny, kwas benzoesowy oraz benzoesany);
• Kosmetyki (krem, farba do włosów, szampon);
• Produkty chemiczne (składniki gumy, żywice epoksydowe, związki akrylowe w klejach czy farbach, barwniki).

Schorzenia alergiczne

Schorzenia, w których zasadnicze znaczenie odgrywają odczyny alergiczne to :

• alergiczny nieżyt nosa (sezonowy i całoroczny),
• atopowe zapalenie spojówek,
• pyłkowica,
• astma oskrzelowa atopowa,
• alergia pokarmowa,
• uczulenie na jad owadów,
• wyprysk (egzema), w tym: atopowe zapalenie skóry oraz alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy alergiczny),
• niektóre typy pokrzywki,
• wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja).

Objawy fizyczne

• nos – obrzmienie śluzówki, nieżytu nosa, a w związku ze swędzeniem częste pocieranie nosa, wodnista wydzielina z nosa i towarzyszące temu napady kichania, zatkany nos;
• oczy – izolowane alergiczne zapalenie spojówek, zaczerwienienie, swędzenie, pieczenie, łzawienie;
• drogi oddechowe – skurcz oskrzeli, świsty, trudność w oddychaniu, czasami pełnoobjawowy atak astmy, kaszel bez cech ostrej infekcji;
• uszy – uczucie pełności, osłabione słyszenie z powodu niedrożnej trąbki Eustachiusza;
• skóra – różne wysypki, egzema, pokrzywka, obrzęk (np. po użądleniu owada), uczucie swędzenia w obrębie zmienionych chorobowo miejsc.

Diagnostyka

W rozpoznaniu alergii ważną rolę odgrywa dobrze przeprowadzony wywiad. Istotne jest stwierdzenie korelacji między narażeniem na alergeny a obecnością objawów.

Alergię nietrudno rozpoznać, jeśli objawy występują szybko po zadziałaniu poznanego alergenu.

Napad kichania, wycieku z nosa, łzawienia i swędzenia spojówek w słoneczny dzień – wskazują na katar sienny.

Nocny napad kaszlu, duszności, świszczącego oddechu u młodej osoby – to symptomy astmy.

Zaczerwienienie skóry, świąd i bąble po zjedzeniu truskawek czy orzeszków ziemnych – to prawdopodobnie alergia pokarmowa.

Bolesny obrzęk skóry, nasilona pokrzywka po użądleniu osy – również sugerują reakcję alergiczną.

Badanie przedmiotowe może ułatwić rozpoznanie w przypadku wystąpienia zaostrzeń. Podczas remisji może nie wykazać żadnych odchyleń od stanu prawidłowego. Niekiedy stwierdza się charakterystyczne dla atopii zmiany skórne.

Z badań dodatkowych najpowszechniej stosowane są testy skórne, polegające na wprowadzeniu do skóry lub nałożeniu na nią alergenów w bardzo niskim stężeniu.

Ustalenie prawdopodobnego czynnika alergicznego na podstawie wywiadu potwierdzane jest dalszymi badaniami, takimi jak:

• testy skórne,
• badania serologiczne,
• testy (próby) ekspozycyjne.

Przy czym dodatni wynik testów skórnych i badań serologicznych jest dowodem istnienia alergii w organizmie chorego, natomiast testy (próby) ekspozycyjne stanowią potwierdzenie, że dane alergeny są odpowiedzialne za reakcje atopowe (alergiczne).

W alergii pokarmowej w celu wykrycia alergenu stosuje się też diety eliminacyjne, polegające na wykluczaniu z jadłospisu podejrzanych produktów i potraw z ich wykorzystaniem. Dzięki temu można wspólnie z pacjentem ustalić, który z kolejnych eliminowanych produktów był sprawcą objawów alergii.

W wielu chorobach alergicznych następuje wzrost całkowitego stężenia IgE w surowicy krwi, jednak jest wiele schorzeń niealergicznych w których całkowite stężenie IgE wzrasta.

Często przydatne jest również badanie stężenia swoistych przeciwciał IgE, skierowanych przeciw konkretnym alergenom, ponieważ prawidłowy wynik całkowitej IgE, nie wyklucza istnienia alergii. U dużej grupy alergików wynik oznaczenia poziomu IgE całkowitego bywa bowiem prawidłowy (pomimo alergii).

Stąd oznaczenie IgE swoistego dla określonych alergenów, na przykład roztoczy, pyłków drzew, traw, chwastów, pokarmów, jadów owadów może okazać się bardziej miarodajne.

Umożliwiają to m.in. metody radioimmunologiczne (RIA). Popularnymi metodami są: RAST (ang. radio-allergosorbent test – test radioalergosorpcji) lub FAST (ang. fluoresceine allergosorbent test – test z użyciem przeciwciał znakowanych fluoresceiną).

Leczenie alergii

Najlepszą metodą terapeutyczną w przypadku alergii jest unikanie kontaktu z czynnikami alergizującymi. Nie zawsze jest to jednak możliwe, dlatego często konieczne jest stosowanie farmakoterapii lub przeprowadzenie swoistej immunoterapii.

Farmakologiczne leczenie alergii ma na celu złagodzenie objawów chorobowych i zahamowanie uwalniania i działania mediatorów prozapalnych. W leczeniu alergii najczęściej stosowane sa leki doustne przeciwhistaminowe oraz w zaleznosci od rodzaju alergii : spraye donosowe, krople oczne, kremy lub masci skorne.

Glikokortykosteroidy to bardzo skuteczne leki stosowane w schorzeniach o podlozu alergicznym – stosowane zarówno doustnie, jak również w postaci wziewnej, donosowej lub kremow i masci skornych.

Osoby cierpiące na poważne odczyny alergiczne z ryzykiem wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego powinny nosić ze sobą strzykawki z adrenaliną, która jest lekiem pierwszego rzutu w anafilaksji.

Immunoterapia swoistym antygenem (potocznie zwana odczulaniem), wywołującym u chorego reakcje alergiczne, jest jedną z metod leczniczych, prowadzących do zmniejszenia nasilenia lub całkowitego ustąpienia objawów uczuleniowych. Zasadą terapii jest systematyczne podawanie (najczęściej podskórne) wzrastających dawek antygenu. Obecnie dostępne badania kliniczne wykazały skuteczność swoistej immunoterapii w leczeniu alergicznego nieżytu nosa i spojówek, astmy atopowej, a także alergii na jad owadów błonkoskrzydłych.