Definicja

Zapalenie spojówek (łac. conjunctivitis) – stan zapalny cienkiej błony śluzowej, która tworzy wewnętrzną powierzchnię powieki i pokrywa część gałki ocznej. Naczynia krwionośne podczas tego typu stanów zapalnych silnie wypełniają się krwią, powodując zaczerwienie i obrzęk oka. Ujścia gruczołów łzowych, łojowych i potowych znajdujące się w spojówce odpowiadają za produkcję wydzieliny, która charakteryzuje zapalenie spojówek.

Wirusowe zapalenie spojówek ustępuje samoistnie w ciągu 5-10 dni, a bakteryjne po kilku dniach do 14 dni.

Ze względu na zaczerwienie oka towarzyszące schorzeniu, zapalenie spojówek bywa nazywane „czerwonym okiem”.

Występowanie

W krajach uprzemysłowionych „czerwone oko” stanowi 1-4% wszystkich wizyt lekarskich w podstawowej opiece zdrowotnej i najczęściej  jest wywołane ostrym bakteryjnym zapaleniem spojówek.

Zapalenie spojówek infekcyjne jest najczęstszą chorobą oczu z którą spotyka się lekarz rodzinny w swojej codziennej praktyce.

Alergiczne zapalenie spojówek stanowi około 10% przypadków dotyczących schorzeń narządu wzroku w praktyce lekarza rodzinnego. Choroba ta występuje u 25% populacji USA. Występuje zwykle sezonowo w okresie pylenie roślin i jest sprzężona z alergicznym nieżytem nosa (katarem siennym).

Czynniki uspasabiające

• Dzieci uczęszczające
• Zwężone kanały łzowe
• Ektropion
• Entropion
• Immunosupresja

Etiologia zapalenia spojówek

Zapalenia o typie infekcyjnym

W zależności od etiologii wyróżnia się zapalenia: bakteryjne, wirusowe, chlamydiowe. Do zarażenia wirusami i bakteriami dochodzi najczęściej przez bezpośredni kontakt z zakażonymi palcami.

Zapalenia bakteryjne

Zapalenia bakteryjne wywoływane są najczęściej przez bakterie: Streptococcus pneumoniae i Hemophilus influenzae u dzieci, Staphylococcus aureus u osób starszych, Streptococcus pneumoniae i Chlamydia trachomatis u młodych dorosłych (Chlamydia oculogenitalis).

Zapalenia wirusowe

Zapalenia wirusowe wywoływane są najczęściej przez adenowirusy, rzadziej przez wirusy Herpes simplex (opryszczkowe zapalenie spojówek). Zapalenie spojówek towarzyszy również półpaścowi ocznemu wywołanemu przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (Virus Varicella-Zoster).

Zapalenia o typie nieinfekcyjnym

Zapalenia alergiczne

Alergiczne zapalenie spojówek (łac. conjunctivitis allergica) objawia się pieczeniem, świądem i obecnością wodnistej, surowiczej wydzieliny w worku spojówkowym. Występują one sezonowo (na przykład wiosenne zapalenie spojówek u dzieci) lub całorocznie (atopowe zapalenie spojówek towarzyszące atopowemu zapaleniu skóry).

Wyróżnia się kilka typów zapalenia spojówek o podłożu alergicznym:

• zapalenie nieżytowe – sezonowe – częste i uciążliwe schorzenie. Najczęściej powodowane nadwrażliwością na pyłki traw. Klinicznie obserwuje się przemijające napady swędzenia, łzawienia i zaczerwienienia występujące sezonowo.
• ostre alergiczne zapalenie spojówek – reakcja typu pokrzywkina duże ilości alergenu w worku spojówkowym. Klinicznie charakteryzuje się nagłym, nasilonym obrzękiem spojówek i powiek. Zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku godzin.
• przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek – nadwrażliwość lub reakcja toksyczna na substancje typu środki konserwujące, leki przeciwwirusowe, antybiotyki oraz długotrwałe stosowanie leków przeciwjaskrowych. Objawia się podrażnieniem oka, swędzeniem i zaczerwienieniem. Osoby uczulone na konserwanty noszące soczewki kontaktowe mogą zauważyć postępujący spadek tolerancji soczewek.
• nieżyt wiosenny (łac. keratoconjunctivitis vernalis) – nawracające, obustronne zapalenie zewnętrznych części oka u dzieci, najczęściej zaostrzające się wiosną. Dotyczy pacjentów z chorobą atopową, astmą, gorączką sienną i wysypką w wywiadzie. Objawia się swędzeniem oczu, któremu może towarzyszyć łzawienie, światłowstręt oraz obecność białej, lepkiej wydzieliny sklejającej powieki.

Zapalenia niezakaźne proste to częste schorzenie, którego przyczyną może być:

• niewyrównana wada refrakcji,
• czynniki chemiczne (dym, pary, gazy drażniące),
• czynniki fizyczne (światło, wiatr, pył),
• czynniki mechaniczne (drażnienie poprzez nieprawidłowo wrastające rzęsy lub złe ustawienie powiek),
• przewlekły brak snu,
• zespół suchego oka.

Zapalenia niezakaźne proste może mieć charakter ostry lub przewlekły w zależności od czasu działania czynnika przyczynowego. Wśród objawów subiektywnych występuje: pieczenie, swędzenie, lekki światłowstręt i łzawienie. Przedmiotowo stwierdza się niewielkiego stopnia przekrwienie spojówki powiekowej i gałkowej oraz brak wydzieliny.

Zapalenie odczynowe

Zapalenia odczynowe związane są z działaniem takich czynników jak: pył, wysoka temperatura, światło, dym, wiatr, woda morska, woda chlorowana. Pod wpływem ich działania dochodzi do odczynów alergicznych, którym może towarzyszyć podrażnienie fizyczne. Zapalenia odczynowe mogą też powstawać z powodu niewyrównanej wady refrakcji lub złej tolerancji soczewek kontaktowych. Często pojawiają się u osób pracujących przy monitorach komputerowych lub spędzających nadmierną ilość czasu przed telewizorem. W związku z masowym rozpowszechnieniem się komputerów, częstotliwość ich występowania rośnie obecnie lawinowo. Objawy odczynowego zapalenia spojówek to pieczenie, swędzenie, zaczerwienie i łzawienie oczu.

Zapalenie chemiczne

Choroba może być także wywołana przez dostanie się do oka kwasu lub zasady. Przy czym zasady są zwykle groźniejsze od kwasów. Łagodniejsze oparzenia powodują zapalenie spojówek, zaś cięższe mogą prowadzić do zmętnienia rogówki.

Zapalenie spojówek towarzyszące innym chorobom

Zapalenie spojówek może towarzyszyć: odrze, różyczce, śwince, grypie.

Anamneza

Do najczęstszych objawów podmiotowych należą:

• uczucie obecności ciała obcego w oku,
• pieczenie,
• swędzenie,
• kłucie,
• światłowstręt,
• łzawienie.

Objawy kliniczne

Do najczęstszych objawów przedmiotowych schorzenia należą:

• przekrwienie;
• wydzielina: wodnista (zapalenia o etiologii wirusowej), śluzowa ( wiosenne zapalenie spojówek, zaburzenia filmu łzowego), ropna ( ciężkie zapalenia bakteryjne), śluzowo-ropna (łagodne lub umiarkowane zapalenia o etiologii bakteryjnej oraz infekcje wywołane przez chlamydie).

Diagnostyka różnicowa

• zapalenie rogówki,
• zapalenie ciała rzęsowego.

Komplikacje

• przewlekłe zapalenie spojówek,
• zapalenie rogówki,
• zapalenie powieki.

Prognoza

Najczęściej dobra prognoza i rzadko występują powikłania ostrego zapalenia spojówek. Do przewlekłego zapalenia spojówek dochodzi zwykle w przypadku zwężenia kanałów łzowych lub przewlekłego zapalenia woreczka łzowego.

Leczenie

Pacjentom z wirusowym lub bakteryjnym zapaleniem spojówek zaleca się częste mycie rąk i używanie własnego ręcznika ewentualnie ręczników papierowych.

Zapalenie spojówek o podłożu infekcyjnym należy do chorób samoograniczających się. Leczenie antybiotykiem w bakteryjnym zapaleniu spojówek skraca przebieg choroby o około 2 dni.

W ciągu 24 godzin od rozpoczęcia kuracji antybiotykiem, bakteryjne zapalenie spojówek przestaje być zakaźne.

U pacjentów używających soczewek kontaktowych zaleca się czasową przerwę w ich używaniu.

Bakteryjne zapalenie spojówek wymaga zastosowania kropli lub maści ocznych z antybiotykiem. Skracają one czas występowania i nasilenie dolegliwości. Powszechnie stosuje się krople do oczu lub maści do oczu zawierających chloramfenikol lub kwas fusydynowy.

W wypadku zapalenia spojówek o podłożu alergicznym kluczowe jest przerwanie ekspozycji na alergen. Leczenie alergicznego zapalenia spojówek polega na przyjmowaniu doustnych leków przeciwhistaminowych oraz kropli do oczu, które blokują działanie histaminy – mediatora procesów zapalnych.

W zapaleniu spojówek na skutek nieprawidłowości filmu łzowego podaje się substytuty łez w postaci kropli do worka spojówkowego oraz eliminuje czynniki przyspieszające wysychanie oka.

U pacjentów z przewlekłym zapaleniem spojówek stosuje się sterydowe krople do oczu i przynoszące doraźną ulgę „sztuczne” łzy.

Profilaktyka

W profilaktyce zapalenia spojówek należy:

• ściśle przestrzegać zasad higieny narządu wzroku;
• często myć dłonie często odgrywające rolę wektora drobnoustrojów;
• unikać podrażnienia oczu (np. braku snu, dymu papierosowego, ostrego światła, źle dobranych szkieł optycznych, kąpieli w basenie lub morzu bez okularów ochronnych, nadmiernej eksploatacji narządu wzroku);
• nie drapać podrażnionego oka, co nie przyniesie ulgi, a jedynie zaostrzy podrażnienie;
• neutralizować systematycznie podrażnienia za pomocą kropli do oczu;
• po aplikacji kropel do oczu dokładnie umyć dłonie;
• unikać alergenów przypadku skłonności do uczuleń (np. alergizujących kosmetyków, roztoczy kurzu domowego, pyłków kwiatów, sierści zwierząt);
• unikać makijażu w czasie infekcji oka;
• nie stosować pożyczonych kosmetyków do makijażu oka i nie pożyczać własnych;
• nosić tylko własne soczewki kontaktowe;
• w czasie zapalenia spojówek nie używać soczewek kontaktowych, a po wyleczeniu infekcji, założyć świeże, tj. nieużywane przed rozwojem zakażenia.