Definicja                                               

Astma oskrzelowa ( z greckiego asthma – „zadyszka”) – często występująca, przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych charakteryzująca się odwracalną obturacją (zwężeniem) górnych dróg oddechowych i skurczem oskrzeli.

Charakteryzuje się występowaniem świszczącego oddechu, duszności, uczucia ściskania w klatce piersiowej i kaszlu o zmiennej częstości i nasileniu. Objawy te są związane z rożnego stopnia utrudnieniem wydechowego przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Faza wydechu jest przedłużona i utrudniona.

Uważa się, że astma powodowana jest przez połączenie czynników genetycznych i środowiskowych.

Osoby mające alergię (pyłki, sierść zwierząt, kurz domowy) mają większe ryzyko zachorowania na astmę.

Około 10% populacji ma astmę w ciągu życia.

Około polowy dzieci, które mają lekką astmę wyrasta z astmy w wieku dojrzewania.

Około 15-20 % dzieci w wieku 1-2 lat mają objawy astmy w trakcie choroby przeziębieniowej. Dzieci te „wyrastają” z astmy „przeziębieniowej” w wieku 3-4 lat.

U części dorosłych zmiany w drogach oddechowych w przebiegu astmy są stałe.

Wysiłek fizyczny może wywoływać skurcz oskrzeli zarówno u astmatyków, jak i osób zdrowych. Skurcz oskrzeli występuje u większości astmatyków i do 20% osób zdrowych. Może wystąpić w każdych warunkach pogodowych, jednak częściej pojawia się, kiedy jest sucho lub zimno.

Astma wywołana (lub pogorszona) ekspozycją na czynniki w miejscu pracy jest częstą chorobą zawodową, jednak nie zgłasza się wielu takich przypadków lub nie są one rozpoznawane jako takie. Szacuje się, że 5-25% przypadków astmy u dorosłych ma związek z pracą. Największe ryzyko wysteruje wśród osób, które zajmują się malowaniem natryskowym, piekarzy i osób zajmujących się przetwórstwem żywności, pielęgniarek, pracowników sanitarnych, pracowników przemysłu chemicznego, osób pracujących ze zwierzętami, spawaczy, fryzjerów i cieśli.

Epidemiologia

Zapadalność na astmę wzrosła znacznie od lat 70. XX wieku. Na astmę choruje od 240 do 300 milionów ludzi na całym świecie i jest przyczyną około 250 000 zgonów rocznie. Choroba występuje częściej w krajach rozwiniętych niż rozwijających się.

Astma występuje dwa razy częściej u chłopców niż u dziewczynek, jednak ciężka astma występuje tak samo często u dzieci obojga płci. Wśród dorosłych odsetek zachorowań na astmę jest wyższy u kobiet niż u mężczyzn.

Objawy astmy

Typowymi objawami są: okresy kaszlu, trudności w oddychaniu i świszczący oddech.

Dla astmy charakterystyczne są nawracające napady świszczącego oddechu, duszności, ucisku w klatce piersiowej i kaszlu. Objawy nasilają się zwykle w nocy lub wczesnym rankiem, lub też w reakcji na wysiłek fizyczny czy zimne powietrze.

W wyniku kaszlu w płucach może wydzielać się plwocina, zazwyczaj ciężko ją jednak wykrztusić. Plwocina po ataku astmy może wyglądem przypominać ropę ze względu na dużą ilość eozynofilii.

Niektórzy chorzy na astmę doświadczają objawów rzadko, zazwyczaj w odpowiedzi na zaostrzające je czynniki, u innych natomiast występują nasilone i uporczywe objawy.

Ostry atak astmy jest zwykle wywołany przez czynniki zewnętrzne takie jak: infekcje górnych dróg oddechowych, alergeny (pyłki, kurz, sierść zwierząt futerkowych), kurz domowy, dym tytoniowy, zanieczyszczenie powietrza, zimne powietrze, niektóre leki (nieselektywne leki beta-adrenolityczne).

U osób chorych na astmę częściej występują następujące schorzenia: choroba refluksowa przełyku (GERD), zapalenie zatok przynosowych i obturacyjny bezdech senny. Częstsze są również zaburzenia psychologiczne, miedzy innymi zaburzenia lękowe i zaburzenia afektywne. Nie wiadomo jednak, czy to astma powoduje problemy psychologiczne, czy tez problemy psychologiczne przyczyniają się do astmy.

Atopowe zapalenie skóry, katar sienny i astmę łączy atopia. Najsilniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia astmy jest choroba atopowa w wywiadzie. Astma częściej rozwija się u osób, które maja atopowe zapalenie skóry lub katar sienny.

Diagnostyka

Diagnoza astmy opiera się na : ocenie typowych objawów, wynikach spirometrii i testów alergicznych oraz reakcji na zastosowaną terapię.

Diagnoza astmy powinna być brana pod uwagę, jeżeli w przeszłości stwierdzono: powracający świszczący oddech, kaszel lub problemy z oddychaniem, a objawy ujawniają się lub pogarszają na skutek ćwiczeń fizycznych, zakażeń wirusowych, alergenów oraz zanieczyszczenia powietrza. Spirometria służy wówczas do potwierdzenia diagnozy.

U dzieci poniżej szóstego roku życia postawienie diagnozy jest trudniejsze, ponieważ są one zbyt młode, by wykonać u nich spirometrie, której wykonanie wymaga pewnej współpracy z badanym.

Spirometria jest najskuteczniejszym badaniem pozwalającym zdiagnozować astmę. Spirometria zalecana jest również w kontroli leczenia astmy – zaleca się przeprowadzenie spirometrii raz do roku lub co dwa lata w celu sprawdzenia, jak dobrze kontrolowana jest astma u danego pacjenta.

Szczytowy przepływ wydechowy, PEF (z ang. peak expiratory flow) – parametr spirometryczny określający maksymalne natężenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe podczas maksymalnie nasilonego wydechu wyrażany w l/min.

W praktyce lekarza rodzinnego używa się aparatu, zwanego pikflometrem (z ang. peak flow meter), dostępnego także w wersji zminiaturyzowanej (minipikflometr).

Przenośne pikflometry pozwalają na wykonywanie przez pacjentów cierpiących na astmę oskrzelową  samodzielnych pomiarów szczytowego przepływu wydechowego, będących podstawą samokontroli.

Rozpoznanie różnicowe

Wiele innych stanów może wywoływać symptomy podobne do objawów astmy.

U dzieci należy wziąć pod uwagę inne choroby górnych dróg oddechowych, np. alergiczny nieżyt nosa i zapalenie zatok, a także inne przyczyny niedrożności dróg oddechowych, w tym: aspirację ciała obcego, zwężenie tchawicy lub laryngotracheomalację, pierścienie naczyniowe, powiększone węzły chłonne czy guzy szyi.

U dorosłych należy wziąć pod uwagę przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, zastoinową niewydolność serca, guzy w drogach oddechowych, a także kaszel wywołany zażywaniem inhibitorów ACE.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc może współistnieć z astmą i może występować jako powikłanie astmy oskrzelowej. U znacznej części osób po 65 roku życia z chorobą dróg oddechowych z obturacją rozwinie się astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc. Objawy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc są bardzo podobne do objawów astmy a zasady postępowania z chorym w przypadku POChP i astmy są podobne (stosowanie kortykosteroidów, długo działających beta-agonistów i zaprzestanie palenia. POChP koreluje z większą ekspozycją na dym tytoniowy, a także starszym wiekiem, mniejszą odwracalnością objawów po podaniu leku rozszerzającego oskrzela i niskim prawdopodobieństwem atopii w wywiadzie rodzinnym.

Leczenie astmy

Astmy nie można wyleczyć ale zazwyczaj można złagodzić jej objawy.

W przypadku każdego pacjenta należy opracować indywidualny plan leczenia, obejmujący zarówno leczenie przewlekle, jak i postepowanie w razie zaostrzenia. Zindywidualizowany plan dla pacjenta powinien obejmować ograniczenie kontaktu z alergenami, badania oceny nasilenia objawów i zażywanie lekarstw.

Najskuteczniejsze leczenie astmy polega na identyfikacji czynników, które ją wywołują, np. dymu papierosowego, zwierząt domowych, perfum i eliminowaniu kontaktu z nimi.

Leczenie astmy ma na celu zapobieganie napadów trudności w oddychaniu i kaszlu oraz zmniejszeniu uciążliwości objawów kiedy atak astmy wystąpi.

Leki rozszerzające oskrzela zalecane są w celu doraźnego leczenia objawowego. U osób ze sporadycznymi atakami nie są potrzebne inne leki.

W astmie oskrzelowej łagodnej (ponad dwa ataki tygodniowo) zaleca się stosowanie małych dawek kortykosteroidu wziewnego lub doustnych leków przeciwleukotrienowych bądź stabilizatorów komórek tucznych.

U osób mających codziennie ataki stosuje się wyższe dawki kortykosteroidów wziewnych.

W astmie umiarkowanej lub ciężkiej dodatkowo stosowane bywają także kortykosteroidy doustne.

Rokowanie

Rokowanie w astmie jest na ogół dobre, w szczególności u dzieci z łagodną postacią astmy. W ciągu ostatnich kilku dekad śmiertelność zmalała ze względu na lepsze rozpoznanie i lepszą opiekę. Jeśli astmę zdiagnozowano w dzieciństwie, to po dekadzie objawy choroby już nie występują w połowie przypadków.