Definicja

Zapalenie płuc to stan zapalny płuc dolnych dróg oddechowych. Przyczyną choroby są zwykle infekcje bakteryjne lub wirusowe atakujące pęcherzyki płucne (może też dotyczyć oskrzeli, oskrzelików i opłucnej).

Zapalenie płuc jest częstą chorobą, około 5-10 osób na 1000 zapada rocznie na tę chorobę (szczególnie osoby starsze powyżej 65 roku życia).

Najczęstszą przyczyną pozaszpitalnego zapalenia płuc (community-acquired pneumonia) są bakterie : Streptococcus pneumoniae w 50% przypadków, Haemophilus influenzae w 20%, Chlamydia poneumoniae w 13% oraz Mycoplasma pneumoniae w 3%. Wirusy są przyczyna około jednej trzeciej zachorowań u dorosłych i około 15% u dzieci. Zapalenie płuc wywołują wirusy: rynowirusy, koronawirusy, wirusy grypy, wirusy paragrypy, RSV, adenowirusy.

Ze względu na dużą zachorowalność na zapalenie płuc w krajach rozwijających się i stosunkowo niską świadomość choroby w krajach rozwiniętych światowa społeczność zajmująca się problematyką zdrowotną ogłosiła dzień 12 listopada Światowym Dniem Zapalenia Płuc. To dzień, w którym zainteresowani obywatele i decydenci podejmują działania przeciwko chorobie. Globalny koszt gospodarczy pozaszpitalnego zapalenia płuc (community-acquired pneumonia) oszacowano na 17 miliardów dolarów.

Epidemiologia

Na zapalenie płuc rocznie choruje około 450 milionów ludzi – 7 % ogólnej liczby ludzkości świata a liczba zgonów sięga około 4 milionów.

Zapalenie płuc pozaszpitalne (community-acquired pneumonia) jest najczęstszą przyczyną przyczyną zgonu w krajach wysokorozwiniętych w grupie chorób zakaźnych i 7 przyczyną zgonów na świecie.

W XX wieku chorych można było leczyć skuteczniej dzięki wprowadzeniu terapii antybiotykowej i szczepionek. Wciąż jednak zapalenie płuc stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów w krajach rozwijających się, a także wśród starszych i przewlekle chorych osób oraz małych dzieci.

Czynniki predysponujące

Czynniki ryzyka przyczyniające się do wystąpienia zapalenia płuc, to między innymi : palenie tytoniu, alkoholizm, zapalenie zatok, zapalenie oskrzeli, obniżona odporność, przewlekła obturacyjna choroba płuc, przewlekła choroba nerek, niewydolność wątroby, stany przebiegające z osłabienie odruchu połykania po udarze mózgu.

Badania wskazują również podwyższone ryzyko wystąpienia zapalenia płuc przy stosowaniu leków zobojętniających kwasy, np. inhibitorów pompy protonowej. Także podeszły wiek zwiększa ryzyko zachorowania.

Dominacja konkretnych wirusów wiąże się z porą roku. Przykładowo podczas sezonu grypowego wirus grypy może stanowić przyczynę ponad połowy przypadków wirusowego zapalenia płuc.

Objawy zapalenia płuc

• Kaszel produktywny (kaszel z dużą ilością śluzu);
• Gorączka z dreszczami (często nieobecna u ludzi starszych);
• Duszność;
• Ostry lub kłujący ból w klatce piersiowej przy głębszym oddychaniu;
• Tachykardia i zwiększona częstość oddechu;
• Uczucie choroby ogólnej i zmęczenia;
• U osób starszych najbardziej widocznym objawem jest dezorientacja.

Zapalenie płuc wywołane przez bakterie i wirusy przejawia się zwykle w podobny sposób. Wirusowe zapalenie płuc częściej niż bakteryjne objawia się świstami przy oddychaniu. Mykoplasma będąca w niektórych przypadkach przyczyną zapalenia , może spowodować obrzęk węzłów szyjnych, ból stawów oraz zapalenie ucha środkowego.

Diagnoza

Zapalenie płuc diagnozowane jest zazwyczaj w oparciu o badanie podmiotowe -anamnezę i badanie przedmiotowe – fizykalne. Lekarz rodzinny wykonuje proste badanie krwi (CRP) w celu potwierdzenia rozpoznania.

W badaniu fizykalnym można czasami stwierdzić niskie ciśnienie krwi, częstoskurcz lub niską saturację. Tempo oddechu jest szybsze niż zwykle. Rzężenie (szmery w płucach) może być słyszalne w dotkniętym chorobą obszarze podczas wdechu.

RTG płuc wykonuje się tylko w wyjątkowych sytuacjach.

U pacjentów wymagających hospitalizacji zalecane jest wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej, pulsoksymetrii i badań krwi, w tym morfologii, białka C-reaktywnego, poziomu elektrolitów w surowicy, badania monitorujące pracę wątroby.

Objawy podmiotowe i przedmiotowe podobne do zapalenia płuc może wywołać kilka innych schorzeń, w tym :

• Zapalenie oskrzeli;
• Astma oskrzelowa;
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc;
• Niewydolność serca;
• Zatorowość płucna;
• Gruźlica płuc;
• Rak płuc.

W przeciwieństwie do zapalenia płuc dla astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc charakterystyczny jest świszczący oddech, dla raka płuc typowy jest długotrwały kaszel, a przy zatorowości płucnej występuje ostry ból w klatce piersiowej i duszność.

Leczenie

W większości przypadków antybiotyki doustne, odpoczynek, proste analgetyki i płyny wystarczają aby choroba całkowicie ustąpiła. Gorączka i duszność ustępuje zwykle po 3 dniach od włączenia antybiotyku.

Osoby cierpiące również na inne schorzenia, osoby starsze lub mające znaczne trudności z oddychaniem mogą jednak wymagać bardziej zaawansowanej opieki.

W razie nasilenia objawów, braku poprawy przy leczeniu ambulatoryjnym lub pojawieniu się powikłań konieczna może być hospitalizacja.

Profilaktyka

Szczepienie zapobiega pewnym bakteryjnym i wirusowym typom zapalenia płuc zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Szczepionka przeciw grypie jest umiarkowanie skuteczna przeciwko grypie typu A i B.

Istnieją dowody potwierdzające skuteczność stosowania szczepień przeciwko Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae. Szczepienie dzieci przeciwko Streptococcus pneumoniae doprowadziło do spadku liczby zachorowań wśród dorosłych, ponieważ wielu z nich zaraża się infekcjami od dzieci. Szczepionka przeciw Streptococcus pneumoniae dostępna jest również dla dorosłych. Stwierdzono, że zmniejsza ona ryzyko inwazyjnej choroby pneumokokowej.

Przed zapaleniem płuc chronią również : szczepionka przeciw krztuścowi, ospie wietrznej i odrze.

Rokowanie

Po włączeniu leczenia w większości typów bakteryjnego zapalenia płuc stan chorego stabilizuje się w ciągu 3-6 dni. Często potrzeba jednak kilku tygodni, by ustąpiła większość objawów. Wyniki RTG normalizują się zazwyczaj w przeciągu czterech tygodni.

U chorych wymagających hospitalizacji śmiertelność może osiągnąć nawet 10%. Zapalenie płuc jest najpowszechniejszym spośród zakażeń szpitalnych kończących się śmiercią.

Powikłania mogą wystąpić w szczególności u osób starszych oraz osób mających inne problemy zdrowotne. Do powikłań zapalenia płuc zaliczamy : zespół ostrej niewydolności oddechowej, ropień płuca, sepsę i zgon chorego.